Amsterdam - Amsteldijk 273 1 - Begraafplaats Zorgvlied
Monumentnummer: 530057
Introductie
Zorgvlied is een begraafplaats die in verschillende fasen tussen 1870 en de jaren zestig van de twintigste eeuw tot stand is gekomen op initiatief van de toenmalige gemeente Nieuwer-Amstel. De aanleg, in een landschappelijke stijl waarbij het oorspronkelijke ontwerp sterk vereenvoudigd werd uitgevoerd, is later aangevuld met een aanleg in een meer geometrische stijl. De begraafplaats kwam in 1921 binnen de gemeente Amsterdam te liggen maar de gemeente Nieuwer-Amstel, later Amstelveen, is altijd de eigenaar gebleven.
Kenmerken
- Datering: aanleg 1869-1870, uitbreidingen 1892, 1900, 1926-1931
- Architect: J.D. Zocher, L.P. Zocher, L. van der Bijl en C.P. Broerse
- Stijl: Engelse Landschapsstijl
- Rijksmonument sinds: 10 maart 2008
Historie
Na 1829 had de gemeente Nieuwer-Amstel het oude kerkhof bij de kerk in Amstelveen overgenomen en dat was destijds de enige begraafplaats in de gemeente. De gemeente was dun bevolkt en bestond vooral uit veenpolders. In 1835 werd in Buitenveldert een katholieke kerk met kerkhof aangelegd en in 1847 volgden een kerk met kerkhof in Nes aan de Amstel. Met name in Buitenveldert werden steeds meer Amsterdammers begraven.
Het noorden van de gemeente grensde aan Amsterdam en veel uitbreidingen van de stad in de negentiende eeuw vonden in eerste instantie plaats op het grondgebied van Nieuwer-Amstel. Om tegemoet te komen aan de inwoners van dit noordelijke deel van de gemeente, maar ook omdat het oude kerkhof niet meer van de tijd was, zocht men een geschikte locatie voor een nieuwe begraafplaats. Die werd gevonden op een hofstede langs de Amstel met de naam Zorgvlied. Voor het ontwerp van de begraafplaats werd in 1869 de firma Zocher aangezocht. Mogelijk dat tuin- en landschapsarchitect J.D. Zocher nog aan het ontwerp heeft meegewerkt maar de tekeningen werden gemaakt door zijn zoon L.P. Zocher. Het ontwerp, hoewel in een eenvoudiger opzet uitgevoerd, werd meteen omarmt door de bevolking van Amsterdam. Dat kwam ook door de opzet van de aula en de bijgebouwen die de indruk wekten van een buitenplaats. Al in 1892 was een uitbreiding noodzakelijk waarvoor wederom L.P. Zocher werd aangezocht. In deze uitbreiding zocht Zocher aansluiting bij het eerste ontwerp.
Rond 1900 zorgde tuinbaas L. van der Bijl voor een derde uitbreiding aan de zuidoostzijde. Van der Bijl was ook verantwoordelijk voor de volgende uitbreidingen in de jaren twintig, waarin rotondes werden geïntroduceerd. Ook kwamen er in 1926 twee nieuwe ingangen langs de Amstel, waarvan een bestemd was als oprijlaan voor de later te bouwen aula. Die aula kwam in 1931 tot stand , naar ontwerp van de toenmalige directeur Gemeentewerken van Nieuwer-Amstel, K.J. Mijnarends,
De toenmalige beheerder van Zorgvlied, C.P. Broerse paste het ontwerp van Van der Bijl aan en liet ook na de oorlog een nieuwe uitbreiding maken naar zijn ontwerp. Dit ontwerp was in een veel strakkere stijl waarbij uitgegaan werd van ideeën uit die tijd. Later heeft de opvolgende beheerder B.J. Galjaard dit ontwerp aangepaste en voltooid.
Het totale oppervlak van de begraafplaats kwam uiteindelijk op 16 hectare en nog in deze eeuw zijn aanpassingen aan het ontwerp gedaan. Zo toont Zorgvlied een parkaanleg met een basis in de Engelse landschapsstijl. In latere ontwerpen werden de vloeiende lijnen vastgehouden in de vorm van lange, gebogen paden. Kenmerk van de latere uitbreidingen is dat ze steeds groter waren en dat er steeds strakker ontworpen werd. Groen was een belangrijk kenmerk in alle ontwerpen en daarmee werden lanen geschapen waaraan de grafvakken ondergeschikt waren. Dit werd ook bewerkstelligd door aanplant van lage hagen langs de doorgaande paden.
Rijksmonument
De aanwijzing van de begraafplaats en onderdelen als rijksmonument was niet gemakkelijk. Met Bureau Monumentenzorg van Amsterdam en enkele kunsthistorici werd veel gediscussieerd over wat precies onder de bescherming zou moeten vallen. Uiteindelijk werd de inschrijving in 2008 afgerond. Daarbij was met name de nadruk gelegd op de oorspronkelijke aanleg en alle uitbreidingen van voor de Tweede Wereldoorlog. Dat betekent dat een groot deel van de begraafplaats niet onder het beschermde monument valt. Dit had wel voor Zorgvlied de mogelijkheid geschapen om te blijven ontwikkelen zoals met de toevoeging van het Lalibellum in 2012. Dit grafkeldercomplex met mogelijkheden voor asbestemming is uniek in Nederland. Verder werd in 2016 een crematorium toegevoegd aan de begraafplaats.
Naast de aanleg zijn ook het ontvangstgebouw, de aula, de toegangen en 8 grafmonumenten aangewezen als rijksmonument.
Huidige situatie
De begraafplaats Zorgvlied is vandaag de dag een groen monument binnen de ring van Amsterdam. Doordat er tal van bekende Amsterdammers en Nederlanders begraven zijn, krijgt de begraafplaats veel aandacht. De kwaliteit van de grafmonumenten is over het algemeen hoog te noemen en enkele exemplaren zijn uniek in Nederland.
Naast de bovengenoemde ontwikkelingen inzake het begraven heeft de begraafplaats ook een persoonlijke invulling gekregen van een van de voormalige beheerders. Zo zijn er beeldengalerijen toegevoegd, asbestemmingen en ook zijn oude geruimde zerken verwerkt in een pad. Niet alle ingrepen passen in het ontwerp, maar de meeste zijn gedaan in het niet beschermde deel van de begraafplaats.
Canon van Nederland - Venster 45 - Annie M.G. Schmidt
Op 21 mei 1995 overleed Annie M.G. Schmidt in haar woonplaats Amsterdam. Op 26 mei is zij begraven op Zorgvlied. Op haar verzoek was de begrafenis in de kleur roze. Haar graf wordt nog altijd bezocht door bewonderaars. Zij eren de schrijfster door een pen achter te laten. Het grafmonument is van vrolijk gekleurde tegels voorzien en haar naam staat in speels gestrooide letters gegraveerd in een glasplaat.
Behalve het graf van Annie M.G. Schmidt zijn op Zorgvlied onder andere ook de graven van Hetty Blok (6 januari 1920 – 6 november 2012) en Leen Jongewaard (30 maart 1927 – 4 juni 1996) te vinden. Beiden waren geliefde acteurs, die regelmatig te zien waren in het werk van Annie M.G. Schmidt zoals de televisieserie Ja zuster, nee zuster. De drie graven zijn zelf géén rijksmonument.
Bronnen en verwijzingen
- Bergen, Marcel en Irma Clement; 150 jaar Zorgvlied : meer dan een begraafplaats, 2020
- Kurpershoek, Ernest en Hetty van den Berg; Zorgvlied, 1995
- Roever, Margriet de en Jenny Bierenbroodspot met foto's van W. Ruigrok; De begraafplaatsen van Amsterdam, 2004
Zie ook
Artikelen- Gemeentelijke begraafplaatsen in Nederland
- Rijksmonumenten
- Rijksmonumenten - Canonvenster 45 - Annie M.G. Schmidt
Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.
Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 8 nov 2024 om 03:00.