Alkmaardermeer en Uitgeestermeer
< Aardkundig erfgoed - inleiding
Kaart: Aardkundig Erfgoed
Samenvatting
Het Alkmaarder- en Uitgeestermeer is een veenmeer dat nog steeds zichtbaar is in het landschap, en het behoort tot de weinige meren in Noord-Holland die niet zijn ingepolderd. In het veen rondom het meer liggen kreekruggen uit de IJzertijd en Romeinse tijd (bijvoorbeeld tussen Weijenbus en Vroonmeer).
Aardkundig fenomeen (primair)
veenmeer
Overige aardkundige fenomenen
hoogveenrest, kreekrug, veenrestvlakte
Periode(s)
- Holoceen
Gevormd door
getij, veenvorming, wind
Kenmerkendheid
- Het Alkmaardermeer en Uitgeestermeer zijn het nog enige overgebleven meer in Noord-Holland dat door erosie van veen is ontstaan.
- Niet ingepolderde meren in veenweidegebied die representatief zijn voor veenweidegebied vóór de aanleg droogmakerijen.
- Kreekruggen van Oer-IJ met bewoning IJzertijd en Romeinse tijd.
Ontstaansgeschiedenis
Vorming van strandwallen
Dit gebied was tijdens een groot deel van het Holoceen een open getijgebied. Door stabilisering van de zeespiegelstijging, rond 6500 jaar geleden, en een constante aanvoer van sedimenten vormden er strandwallen langs het grootste deel van de Nederlandse kust vanaf ongeveer 6000 jaar geleden. De strandwal die net ten westen van het Alkmaardermeer zichtbaar is, Akersloot, is een voorbeeld van één van de oudste strandwallen van Nederland. Ongeveer 5000 jaar geleden vormde de strandwallen een aaneengesloten complex, waardoor er verzoeting optrad in het gebied. Uiteindelijk ontwikkelde zich hoogveen, dat na de middeleeuwse ontginning verdronk.
Invloed vanuit het Oer-IJ
Aan de westkant, van het Alkmaardermeer en ten noordoosten van Weijenbus liggen kreekruggen die ontstaan zijn vanuit de nabijgelegen Oer-IJ monding. Deze monding lag ter hoogte van Castricum tussen ca. 3500 en 2100 jaar geleden. In de bedding en op de oeverwallen van de kreken werd meer zandig materiaal afgezet, dat naderhand minder gevoelig was voor compactie in vergelijking met het omliggende veengebied. Daardoor liggen de kreken nu als ruggen in het landschap. Op de kreekruggen tussen Weijenbus en Vroonmeer zijn nederzettingsresten aangetroffen uit de Late IJzertijd en Romeinse tijd. De kreekruggen en kwelderafzettingen raakten hierna deels bedekt met veen, dat na de middeleeuwse ontginning grotendeels verdween, waardoor de kreekruggen goed zichtbaar zijn.
De vorming van de meren
In het veengebied lagen plassen en veenriviertjes. Hun oevers werden door stormen weggeslagen, waardoor er grote meren konden ontstaan, onder andere het Alkmaardermeer en Uitgeestermeer. In de Late Middeleeuwen is het veengebied ontgonnen. Hierdoor werden de meren nog groter. Andere meren zijn in de 17e eeuw drooggelegd. Het Alkmaardermeer en Uitgeestermeer zijn destijds niet drooggelegd om water vanuit andere polder op te slaan. Het is een boezemsysteem van de Schermer.
Huidige aardkundige processen
Bodemdaling in het veenweidegebied. Hierdoor degradeert het veen, maar wordt het kreekreliëf versterkt.
Bodems en waterhuishouding
Het is een nat veenweidegebied. Rond de getijgeulen en het Alkmaardermeer en Uitgeestermeer liggen waardveengronden en poldervaaggronden.
Relatie met archeologie en cultuurhistorie
- Kreekruggen bewoning tijdens de IJzertijd en Romeinse tijd tussen Weijenbus en Vroonmeer.
- Het meer functioneerde als boezemsysteem voor omliggende droogmakerijen.
- Door lage ligging werd het onderdeel van de Stelling van Amsterdam.
- Het zuid(westen) van het gebied behoort tot de oudste veenontginningen van Noord-Holland.
Verder lezen
- Gans, W. De (nd.) Aardkundige Monumenten in Noord-Holland, een overzicht van het Aardkundig Erfgoed in de provincie aan de hand van historische prenten, brochure provincie Noord-Holland. Brochure Aardkundig Erfgoed
- Swinkels, D., Timmerman, H. en Balsem, T. (2004) Bijlagerapport Actualisatie Intentieprogramma Bodembeschermingsgebieden (Ed B.B.i.o. Provincie Noord-Holland, afdeling Milieubeheer & Bodemsanering). De Straat Milieu-adviseurs B.V. Bijlagerapport
- Rosing, H. (1995). Bodemkaart van Nederland 1: 50 000; Toelichting bij de kaartbladen Blad 9 West Texel (gedeeltelijk)-14 West Medemblik, Blad 14 Oost Medemblik-15 West Stavoren (Noordhollands gedeelte), Blad 19 West Alkmaar. SC-DLO. Toelichting
- Aardkundige waarden Oer-IJ
- Vos, P.C., De Koning, J., & Van Eerden, R. (2015). Landscape history of the Oer-IJ tidal system, Noord-Holland (the Netherlands). Netherlands Journal of Geosciences, 94(4), 295-332.
Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed
- NH57a (Alkmaardermeer en Uitgeestermeer), NH57b (de Krommenie), NH57c (Weijenbus-Vroonmeer)
- Van Beusekom (2007) NH28 (onbenoemd)
Zie ook
Aardkundig erfgoed- Strandwallen Limmen - Akersloot (Let op: pagina bestaat niet.)
Holoceen, Alkmaardermeer, Uitgeestermeer, veenmeer
Specialist(en)
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 30 aug 2024 om 02:02.