Overzicht aardkundig erfgoedKaart: Aardkundig Erfgoed

Samenvatting

Het oude land van Texel is een lage stuwwal die grotendeels bestaat uit gestuwde keileem (keileemkop). Deze is ontstaan tijdens de voorlaatste ijstijd (Laat-Saalien, 150.000 jaar geleden) toen de Scandinavische ijskap Nederland, waaronder Texel, bereikte. Na de stuwwalvorming is de ijskap over de lage stuwwal heen geschoven. Tijdens de laatste ijstijd is deze keileemkop bedekt met dekzand wat door de wind werd afgezet. De laatste paar duizend jaar kwam de keileemkop onder invloed van de zee te staan. Hierdoor is de stuwwal aangetast door zee-erosiegeulen en zijn kliffen gevormd (Den Hoorn).

Aardkundig fenomeen (primair)

keileemrug, stuwwal

Overige aardkundige fenomenen

dekzandrug, klif, kreekrug

Periode(s)

  • Pleistoceen - Laat-Saalien
  • Pleistoceen - Weichselien
  • Holoceen

Gevormd door

golven, getij, landijs, permafrost, wind

Kenmerkendheid

  • Goed voorbeeld van een voor Noord-Nederland typische lage stuwwal.
  • Keileemkern is uniek voor de Nederlandse Waddeneilanden.
  • Bijzonder door omvangrijke aantasting door de zee, waardoor een nog zichtbaar reliëf met voormalige kliffen en geulen is ontstaan.
  • Het landschap is relatief open, waardoor het reliëf goed beleefbaar is. Kenmerkend reliëf goed te zien bij Hoge Berg, Laagwal en oude klif Den Hoorn.
Hoge Berg Texel
Afb. 1. Hoge Berg, Texel van Panorama Landschap. Foto: Paul Paris. (klik voor een vergroting)
Texel AHN
Afb. 2. AHN afbeelding van het zuidoosten van Texel. Duidelijk zichtbaar de stuwwal Hoge Berg (+14 m NAP) en een zee-erosiegeul (Lange Waal) die het landschap doorkruist. (klik voor een vergroting)

Ontstaansgeschiedenis

Saalien stuwwalvorming

Het Oude Land van Texel is zowel door landijs, wind en zee gevormd. Het gebied is als lage stuwwal ontstaan in de voorlaatste ijstijd (het Laat-Saalien, 150.000 jaar geleden). Het landijs stuwde toen bestaande afzettingen samen met keileem op (een compact mengsel van klei, silt, zand en grind) tot een lage stuwwal. Vervolgens rukte het ijs verder op naar het zuiden, over de stuwwal heen. Deze ontstaanswijze is vergelijkbaar met die van Wieringen, Gaasterland, Vollenhove en Urk. De keileem dichtstbij het oppervlak in hogere delen: kopje Den Hoorn, en rondom de Hoge Berg (Afb. 1), het hoogste punt (15m +NAP) (Afb. 2).

Stuwwalerosie en dekzandafzetting

In de laatste ijstijd (het Weichselien, 115.000-11.700 jaar geleden) bereikte het landijs Nederland niet, maar onder koude omstandigheden vond wel erosie van de stuwwal plaats. Tijdens de koudste periode van de laatste ijstijd lag het gebied in een poolwoestijn en werd door de wind een laag dekzand afgezet.

Erosie door zee

Toen de zeespiegel in het Holoceen steeg, kwam het gebied steeds meer onder mariene invloed te staan. Aanvankelijk lag het gebied nog vast aan het vaste land en vond veenvorming plaats rondom de oude kern van Texel. Vanaf ongeveer 3000 jaar geleden kwam de zee echter steeds dichterbij en werd het gebied steeds meer aangetast. Dit is nog goed te zien bij Den Hoorn, waar een klif is gevormd, en aan de getijgeulen die het oude land doorsneden hebben (bijv. de Laagwaal).

Huidige aardkundige processen

Geen.

Bodems en waterhuishouding

Infiltratie van zoet water op de hogere delen, in de lagere delen vindt brakke kwel plaats. Rondom Den Hoorn en de Hoge Berg vindt lokaal stagnatie grondwater plaats op de slecht doorlatende keileem. Op de lagere delen liggen vaaggronden, rondom de Hoge Berg liggen podzolgronden met een cultuurdek (laarpodzolgronden en eerdgronden).

Relatie met archeologie en cultuurhistorie

  • Oude bewoning op de keileembult al vanaf het Neolithicum.
  • Door de hoge ligging bepalend geweest voor de ligging van oudste dorpen en oude (kronkelige) wegen op Texel.
  • Opvallend element op de Hooge Berg vormen de tuunwallen (17e/18e eeuw); de perceelsgrenzen opgebouwd uit plaggen.
  • Rondom de Hoge Berg ligt een cultuurdek, ontstaan door opgebrachte plaggen.

Verder lezen

  • Gans, W. De (nd.) Aardkundige Monumenten in Noord-Holland, een overzicht van het Aardkundig Erfgoed in de provincie aan de hand van historische prenten, brochure provincie Noord-Holland. Brochure aardkundige monumenten Noord-Holland
  • Rappol, M., & Soonius, C. M. (1994). In de bodem van Noord-Holland. Geologie en archeologie, Lungua Terra.
  • Roos, R. en Van der Wel, N. (2013) Duinen en mensen: Texel. Uitgeverij NatuurMedia, Amsterdam
  • Klooster, J.L. (1986) Bodemkaart van Nederland 1:50.000; Toelichting bij kaartblad Texel. SC-DLO. Toelichtingen bodemkaart van Texel
  • Rosing, H. (1995). Bodemkaart van Nederland 1: 50 000; toelichting bij de kaartbladen blad 9 West Texel (gedeeltelijk)-14 West Medemblik, blad 14 Oost Medemblik-15 West Stavoren (Noordhollands gedeelte), blad 19 West Alkmaar. SC-DLO. Bodemkaart van Nederland

Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed

  • NH1 Oude land Texel
  • Van Beusekom (2007) NH14 Texel
Tekst: Eva Barning (VU) en Harm Jan Pierik
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 1 feb 2025 om 03:00.