Fossiel bos het Stobbenven
< Aardkundig erfgoed - inleiding
Kaart: Aardkundig Erfgoed
Samenvatting
In het uiterste noorden van Drenthe ligt een Holocene veenvlakte met daarin het Stobbenven. Het Stobbenven bestaat uit een oud fossiel bos, met stammen van 7000 tot 10.000 jaar oud. Het gebied is door de provincie Drenthe in 2014 als aardkundig monument aangewezen. De stobben, van m.n. dennenbomen, zijn bewaard gebleven doordat een Holoceen veendek de bomen zuurstofloos af heeft gesloten. Het terrein ligt op de overgang van het Drents Plateau, dat bestaat uit grondmoreneruggen en -welvingen uit het Saalien en dekzandruggen en -welvingen uit het Weichselien, naar het Holocene zeekleilandschap.
Aardkundig fenomeen (primair)
fossiel bos, veenrestvlakte
Overige aardkundige fenomenen
dekzandrug, getijvlakte
Periode(s)
- Holoceen
- Holoceen - Preboreaal
- Holoceen - Boreaal
- Holoceen - Atlanticum
Gevormd door
veenvorming
Kenmerkendheid
- Kenmerkend grootschalig veenontginningsgebied, dat recent vernat en zich ontwikkelt als natuur
- Daarnaast de vondst oude, vroeg Holocene in situ bomen.
Ontstaansgeschiedenis
De vorming van het veen en de aanwezigheid van Vroeg Holocene boomstronken vertegenwoordigen aardkundige processen uit het Holoceen. Op de Pleistocene zandgrond startte in het Late Boreaal de groei van een dennen-eiken-berkenbos. Vanaf het Vroege Atlanticum was het klimaat vochtiger en trad er vernatting van dit gebied op, waardoor er zich een veenpakket vormde. De bomen zijn hierdoor verdronken en bedekt geraakt met veen. De bomen liggen overigens alle kanten op, wat er op duidt dat ze zich niet meer konden handhaven en omvielen, ze zijn niet omgevallen als gevolg van een storm.
Bijzonder is dat de randvoorwaarden waaronder het Stobbeveen zich kon ontwikkelen dateren uit eerdere perioden. In het Elsterien werd in Noord Nederland potklei afgezet in diepe tunneldalen. De potklei is een zeer fijnkorrelig sediment en is moeilijk water doorlatend. Het ligt in Noord-Drenthe op diverse plaatsen dicht onder het oppervlak. In het Weichselien is hierop een pakket dekzand afgezet. Daarnaast had zich in het Weichselien zich een dekzandrug gevormd, waardoor er een afvoerloze laagte ontstond waarin het kwelwater stagneerde. Zo verdronk het bos en raakte het later met veen bedekt.
In het gebied vond in recente tijden, vanaf de Middeleeuwen, veenontginning plaats, waardoor het is omgevormd van een veen/moeras landschap naar een agrarisch landschap. Het gaat hierbij om lange smalle kavels in grasland, omgeven door slootjes en een enkele bredere watergang, zoals de Matsloot. Hier en daar liggen dekzandkopjes op lage ruggen waarop zich dorpjes vormen, zoals Sandebuur en Roderwolde en aan de Groningse kant Lettelbert en Midwolde. Het Leekstermeer, aan de westzijde van het gebied is ontstaan door veenwinning en windwerking.
In de tweede helft van de vorige eeuw werd het bewerken van het land lastiger, omdat het veen inklonk, de machines zwaarder werden en de stobben soms door het veendek heen staken. Uiteindelijk kon het alleen als weidegrond voor jongvee gebruikt worden.
Huidige aardkundige processen
Bij de herinrichting van de Eelder- en Peizermade werden een deel van de stobben opgeruimd, maar er kwamen zulke gave exemplaren naar boven, dat het RCE er een aantal onderzocht. Polder Matsloot-Roderwolde, oostelijk van het Leekstermeer, werd recent ingericht als natuurontwikkelingsgebied, en wordt de Onlanden genoemd. Hierdoor vernat dit gebied en is er opnieuw sprake van veenvorming. Net ten noorden van de t-splitsing Hooiwegen de Onlandsedijk is in 2014 een Aardkundig Monument onthult, om dit oude stobbeveen onder de aandacht te brengen.
Bodems en waterhuishouding
De dekzandrug heeft een veldpodzol bodem terwijl het aangrenzende stobbeveen uit een koopveengrond bestaat. De veengronden er omheen bestaan uit weideveengronden en heet de Onlanden. Het gebied vernat langzaam en vangt veel van het overtollige water op uit het achterland.
Relatie archeologie en cultuurhistorie
Het gebied maakt onderdeel uit van het Veenontginningslandschap dat al dateert uit de Middeleeuwen. Het gebied behoorde tot de zogenaamde Woldgebieden, waar al rond het jaar 1000 begonnen werd met ontginningen. Het stond in open verbinding met de Noordzee. De aanwezige kreken werden gebruikt door mensen om zich per bootje te verplaatsten. De kreekruggen werden door de vroege bewoners gebruikt om het binnenland in te trekken. In dit gebied werden hun huisplaatsen opgeworpen en versterkt met (kei)leem en kwelderplaggen. Dit worden de veenterpen genoemd. In dit grensgebied van de drie noordelijke provincies werd samengewerkt tussen de bewoners door gezamenlijk in de 12e eeuw een tientallen kilometers lange dijk aan te leggen tussen Roderwolde in Drenthe via Langewold in Groningen naar Dokkum in Noordoost-Friesland. Enkele wegen in het gebied liggen er al honderden jaren, zoals de Drentse Dijk en de Roderwolder Dijk. Deze laatste is aangelegd als verbinding tussen het klooster van Aduard en De Kleibosch om potklei te kunnen delven. Vanaf de 14e eeuw werd het te nat en verliet men het gebied, om in de 16e eeuw deels weer terug te keren. Vanaf de 19e eeuw werd het gebied voorgoed verlaten. Het veen is sinds de ontginning minimaal 50 cm ingeklonken, dit is af te leiden uit de het hoogteverschil met de voormalige kerkheuvel van Roderwolde met haar directe omgeving.
Overlap met eerdere beschrijvingen
- Basiskaart: DR8 (hier wordt Stobbenveen, Kleibosch, Peizerdiep en Eelderdiep als één geheel genomen).
- Provincie Drenthe: MV.N.1; MV.N2; MV.N3; Polder Matsloot Roderwolde
Overlap met ander aardkundig erfgoed
Het potkleilandschap van Roderwolde (Kleibosch) sluit aan bij deze locatie en het dekzandlandschap vertoont sterke overeenkomsten met andere dekzandgebieden. Het veenontginningslandschap komt ook in de randzone oostelijk van de Hondsrug voor.
Verder lezen
- J.A.W. Nicolay (red), 2018. Huisplaatsen in De Onlanden, de geschiedenis van een Drents veenweidegebied. Groningen Archaeological Studies 34, uitgeverij Barkhuis
- A. Verbers, 2013. Aardkundig Monument 4. Het Stobbenven. Uitgave van de Provincie Drenthe.
- F. de Vries, D.J. Brus, B. Kempen, F. Brouwer en A.H. Heidema, 2014. Actualisatie bodemkaart veengebieden; Deelgebied 1 en 2 in Noord Nederland; Alterra, Wageningen UR
- J. Zomer, 2016. Middeleeuwse veenontginningen in het getijdenbekken van de Hunze: Een interdisciplinair landschap historisch onderzoek naar de paleogeografie, ontginning en waterhuishouding (ca 800-ca 1500).
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sTrefwoordenHoloceen, veenrest, bosrestanten
Specialist(en)
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 3 dec 2024 om 03:03.