Abe Bonnema (1926-2001)
Introductie
Abe Bonnema (Stiens, 1926 - Groningen, 2001) liet een gevarieerd oeuvre na, maar is vooral bekend als architect van een aantal markante kantoorgebouwen. Zijn werk bleef grotendeels onderbelicht, mogelijk omdat hij niet was aangesloten bij een architectuurbeweging en voornamelijk in Friesland ontwierp. Hij mengde zich niet in het architectuurdebat en hield er een pragmatische werkwijze op na. Opgeleid in de wederopbouwperiode met J.H. van den Broek als leermeester, en geïnspireerd door Alvar Aalto, Mies van der Rohe, Charles Eames en Le Corbusier, wordt Bonnema tot exponent van het Functionalisme gerekend.
Van Hurdegaryp tot Leeuwarden
Bonnema begon zijn loopbaan aan de Technische Hogeschool Delft. Na zijn afstuderen begon hij in 1957 in het Friese Hurdegaryp zijn Bureau voor Architectuur en Ruimtelijke Ordening. Begin jaren zestig ontwierp hij in samenwerking met tuinarchitecte Mien Ruys zijn woonhuis in Hurdegaryp. In dit opmerkelijke voorbeeld van modernistische villabouw, inmiddels een rijksmonument, was ook zijn bureau gevestigd. Bonnema’s eerste opdrachten waren woningbouwprojecten. In 1958 kreeg het Rotterdamse architectenbureau Van den Broek en Bakema van de gemeente Leeuwarden de opdracht om een stedenbouwkundig plan te maken voor Leeuwarden-Noord. Bonnema werd gevraagd om voor de wijken Nijlân en Bilgaard woningen te ontwerpen. Hij introduceerde er het Franse Outi-nord gietbouwsysteem, waarbij beton direct op de bouwlocatie wordt gegoten waardoor de bouwsnelheid aanzienlijk toenam en kosten werden bespaard. In de jaren zeventig verschoof Bonnema zijn focus naar meer commerciële projecten en ontwierp hij onder andere grootschalige kantoorgebouwen, zoals het Girokantoor in Leeuwarden (1972), een paddenstoelvormig gebouw rustend op een betonnen schaalconstructie.
Pragmatische ontwerpen
Bonnema’s ontwerpen waren technisch en pragmatisch. Zonder zich te verliezen in ideologische beschouwingen, richtte hij zich op de constructie en de praktische bruikbaarheid van gebouwen. Eenvoud, functionaliteit, en een uitgekiend gebruik van maat, verhoudingen en materialen waren voor hem leidend. Kenmerkend voor zijn werk zijn zwevende vloeren, vliesgevels, vrije plattegronden en het zichtbaar houden van de scheiding tussen dragende en niet-dragende elementen. Als materialen gebruikte hij veelal spiegelend glas, prefab-beton, natuursteen en keramische tegels. Bonnema nodigde beeldende kunstenaars, grafisch ontwerpers en andere vormgevers uit om medewerking te verlenen aan zijn projecten. Zo werkte hij samen met Peter Struycken, Marte Röling, Nel Verschuuren, Wim Crouwel, Jurriaan Schrofer en Mien Ruys. Zijn leidinggevende capaciteiten droegen daaraan bij.
Alkmaar
Toch was zijn eigen werk niet altijd strikt functionalistisch. Het PEN-dorp voor het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf Noord-Holland in Alkmaar, was een structuralistisch kantorencomplex waarin de nadruk lag op de menselijke maat. Met geschakelde ruimtes, modules, en deen nauwe relatie tussen binnen- en buitenruimtes, stelde hij het belang van de gebruiker centraal. Dat gold ook voor het project De Vier Vierkanten in het kader van het programma Experimentele woningbouw van het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (1968-1980) in de bloemkoolwijk Huiswaard in Alkmaar-Noord.
Fries Museum
In de jaren tachtig en negentig bleef Bonnema actief in de Nederlandse architectuur. Een van zijn meest prominente werken is het hoofdkantoor van verzekeringsconcern Nationale Nederlanden aan het Weena in Rotterdam, jarenlang het hoogste gebouw van Nederland. Bij zijn overlijden schonk Bonnema de stad Leeuwarden achttien miljoen euro voor de bouw van een door architect Hubert-Jan Henket te ontwerpen architectuurmuseum. Zijn wens werd vervuld, al werd het niet een architectuurmuseum maar het Fries Museum dat in 2013 zijn deuren opende.
Objecten
- Woonhuis Bonnema, Hurdegaryp (1963) i.s.m. Mien Ruys, rijksmonument.
- Voormalig bejaardentehuis De Golfslag, Emmeloord (1970).
- Girokantoor, Leeuwarden (1971).
- Kantoorgebouw Gemeentelijke Sociale Dienst (GSD), Leeuwarden (1975) i.s.m. Mien Ruys.
- Vier Vierkanten, Alkmaar (1978).
- PEN-dorp, Alkmaar i.s.m. Mien Ruys en Hans Veldhoen (1982).
- Raadhuis Smallingerland, Drachten (1986).
- Kantoorgebouw Nationale Nederlanden, Rotterdam (1992).
- Elseviergebouw, Amsterdam (1994). Nog voor de oplevering trok de Belastingdienst erin en kwam Elsevier op een andere locatie.
Bronnenlijst
- Martin, Marijke, Abe Bonnema Architect (Rotterdam, 1998).
- Ibelings, Hans, Architecten in Nederland: van Cuypers tot Koolhaas (Amsterdam, 2005).
- De ir. Abe Bonnema Stichting.
- De Vier Vierkanten Revisited.
Dit artikel is geschreven door Eva Villanueva.
Zie ook
Artikelen- Post 65 (1965-1990) - De jongste rijksmonumenten van Nederland
- Post 65 - Tuinen bij woonhuizen en gebouwen in de periode 1965-1990
architecten, Post 65 en Wederopbouwperiode
PersonenSpecialist(en)Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 23 okt 2025 om 02:03.