Asbest in gebouwen - algemeen

Introductie

Asbest is een verzamelnaam voor zes soorten minerale vezels uit een aantal silicaatgesteenten. Meer dan 90% van de gewonnen en toegepaste soort is chrysotiel (bekend als witte asbest), op ruime afstand gevolgd door crocidiliet (zogenoemde blauwe asbest) en amosiet (bekend als bruine asbest). Asbest is sterk, slijtvast, isolerend en hittebestendig en kan tegen zuren en logen. Bovendien was het een goedkoop materiaal. Vanwege die eigenschappen zijn ze – veelal in combinatie met een bindmiddel – in de twintigste eeuw verwerkt in een haast eindeloze variatie aan producten.

Steen met asbestvezels

Geschiedenis

Voor de bouw is in de eerste plaats de verwerking van asbestvezels in cement tot asbestcement van grote betekenis geweest. De asbestvezels dienden als wapening, gaven het trek- en buigsterkte en maakten het isolerend en brandwerend. De Oostenrijkse industrieel Ludwig Hatchek ontwikkelde in 1900 een techniek waarbij een mengsel van asbestpulp en Portlandcement werd geperst in platen. Hij bracht die asbestcementplaten in 1903 op de markt onder de naam Eternit (afgeleid van aeternitas, Latijn voor eeuwig). In 1905 verwierf de Belg Alphons Emsens een licentie en begon een Eternitfabriek in Haren bij Brussel (in 1923 verplaatst naar Kapelle-op-den-Bos). Voor de Nederlandse bouwmarkt en asbestcementindustrie zou die fabriek een grote rol gaan spelen.

De eerste Nederlandse asbestcementfabriek werd in 1912 opgericht in Amsterdam onder de naam Martinit. Vanaf 1932 werd Martinit geleidelijk overgenomen door het Belgische Eternit, maar de handelsnaam bleef in gebruik tot 1965. In 1935 begon in Harderwijk de asbestcementfabriek Asbestona, waar zeker na de Tweede Wereldoorlog een groot aantal producten werd gemaakt voor de Hollandse Bouwstoffen Groothandel N.V. De grootste en meest langdurige productie van asbestcementwaren vond echter plaats in de in 1936 opgerichte Eternitfabriek in Goor.

Producten

De belangrijkste asbestcementproducten waren golfplaten, vlakke platen, buizen en vormstukken. Andere producten voor de bouw waarin asbest werd verwerkt waren asbestpapier, asfalt-asbestvloertegels, isolatiematerialen, bitumineuze producten, mortels, pleisters, verven, lijmen en kitten. Van Gelder Papier (VGP) in Wormer produceerde van 1965 tot 1981 asbestpapier met rubber als onderlaag voor vinylvloerbedekking en vloerzeil en was daarmee marktleider in Europa. Grote bitumenfabrieken verwerkten asbest als onderlaag of vulmiddel. Key & Kramer uit Maassluis produceerde bijvoorbeeld vanaf 1948 Ruberoid, een asbesthoudend asfaltvilt. De firma Hertel uit Amsterdam was groot in isolatiematerialen en in het aanbrengen van spuitasbest. Isolatiebedrijf De Boer & Co uit Amsterdam produceerde en verhandelde Asbestolux en Caposite. In verf, lijm en kit werd asbest (met name crocidoliet) gebruikt als vulmiddel. De binnenlandse fabrieken produceerden echter maar een fractie van het totale gebruik van asbestproducten; het grootste deel werd geïmporteerd, voornamelijk uit België. Het hoogtepunt van de asbestindustrie lag in de jaren vijftig tot zeventig van de twintigste eeuw, met een piek midden jaren zeventig.

Toepassingen

De belangrijkste toepassingsgebieden waren pijpleiding- en installatiewerken, gevels, vloeren en schoorstenen. In de woningbouw komen asbestproducten vooral voor in de seriematig gebouwde flats en complexen. Nagenoeg alle agrarische schuren en stallen kregen in de periode 1965-1993 daken van asbestcementgolfplaten. Omwille van de brandveiligheid zijn ook in bedrijfshallen, kantoorgebouwen scholen en ziekenhuizen veel asbestcementwaren en spuitasbest toegepast.

Afname en verbod

Door de groeiende erkenning van de gezondheidsrisico’s nam het gebruik van asbesthoudende producten vanaf eind jaren zeventig gestaag af. In het Asbestbesluit van 1978 werden toegestane asbestgehalten aan banden gelegd en sommige on- of losgebonden asbestproducten, zoals spuitasbest, verboden. In 1982 en 1983 werd het verbod uitgebreid en in 1993 volgde een bijna volledig verbod op productie, verkoop en toepassing van alle asbesthoudende producten. Asbestona (sinds 1981 onderdeel van Eternit) was al in 1983 gesloten en in 1993 stopte ook de fabriek in Goor met de productie van asbestcementwaren. Sinds 2005 is winning, verwerking en toepassing van asbest en asbesthoudende producten in de hele Europese Unie verboden, en intussen ook in meeste landen daarbuiten.

Literatuur

• S. Harmsma, Asbest in Kaart. Historisch onderzoek asbestgebruik en methode asbestkansenkaart, Rapport i.o.v. Senter Novem/Bodem+, 10 maart 2006. (Rapport)

Dit artikel maakt deel uit van Moderne bouwmaterialen.
Zie Bouwmaterialen 1940 - 1990 Vernieuwing, constructie, toepassing (nai010) voor meer informatie over dit boek.

Zie ook

Hoort bij deze thema's

• Bouwmaterialen
• Moderne bouwmaterialen
• Gebouwen

Begrippen

asbest

Specialist(en)

• Eva Röell