Betontechnologie

Introductie

Ogenschijnlijk was gewapend beton in de periode 1940-1990 niet wezenlijk anders dan daarvoor of daarna. Het is en blijft een onverslaanbare goede combinatie van een steenachtig materiaal dat druk op kan nemen in combinatie met wapeningsstaal voor de opname van de trekkrachten.

Afb. 1. Omslag brochure ENCI-cement Maastricht uit 1960. Collectie Ronald Stenvert

Afb. 2. Folder Dyckerhoff Weiss-cement, circa 1935. Collectie Ronald Stenvert

In het interbellum had de ontwikkeling van de betontechnologie gezorgd voor een beter begrip van de materiaaleigenschappen. Zeefproeven stonden aan de basis van een betere verdeling van de korrelgrootten in het samenstellende mengsel en daarmee van harder beton. Korrelgrootte is samen met het aanmaakwater bepalend voor de plasticiteit en consistentie, waarbij voor de verwerkbaarheid altijd meer water benodigd is dan voor een optimale constructiesterkte gewenst.

De introductie van de trilnaad in 1927 had gezorgd voor betere verdichting van het in het werk gestorte beton. Met andersoortige verdichtingstechnieken, zoals schokken, werden in de fabriek prefab hardbetonproducten gemaakt. Voorbeelden daarvan waren de betonnen gevelelementen die in belangrijke mate het beeld van de wederopbouw bepaalden. Na de oorlog ging ook het voorgespannen beton in de bouw een rol spelen. Om de voorspanning in de constructie te behouden moest het beton een goede harde kwaliteit hebben en het staal van betere kwaliteit zijn dan het tot dan toe gebruikte bouwstaal.

Cement, toeslagstoffen en afwerking

Cement is het bindmiddel dat na reactie met water een vast, steenachtig bouwmateriaal vormt. Vanouds was veel cement afkomstig uit Duitsland, maar vanaf 1928 kwam ENCI-cement uit Maastricht beschikbaar. Ook hoogovenslakkenmeel vermengd met kalksteen leverde een bruikbaar cement op; vanaf 1930 Hoogovencement van de Cemij. Deze beide bedrijven richtten in 1932 een verkoopassociatie op. Variaties in de toepassing van cement en toeslagstoffen en de afwerking na verharding, hadden invloed op de uiteindelijke vorm. Kort na de oorlog werd ook gemalen baksteenpuin als toeslagmateriaal gebruikt. Tevens konden, al dan niet op de bouwplaats of in de kist in de fabriek, aan de buitenzijde anders gekleurde natuursteenkorrels worden aangebracht. Het op natuursteen lijkende resultaat deed de grens tussen beton en kunststeen vervagen. Bewerking direct na verharding door uitwassen (met zoutzuur) of zandstralen resulteerde in een andere textuur. Dat ‘spelen’ met afwerkingen en toeslagmaterialen is kenmerkend voor de jaren veertig en vijftig. Daarbij maakte men gebruik van speciale zwarte of witte cement (Dyckerhoff Weiss; sinds 1931). In de jaren zeventig en tachtig werden de kleurschema’s van het beton bonter van aard door toevoeging van pigmenten.

Chemicaliën

Om het productieproces te manipuleren gebruikte men hulpstoffen in de vorm van chemicaliën: versnellers om de verhardingsduur te verkorten, vertragers gesproeid op de bekisting om na ontkisten het beton beter te kunnen uitwassen en plasticifeerders om het beton vloeibaarder (en dichter) te maken. Er waren zelfs hulpstoffen om het beton poreuzer (luchtbelvormers) dan wel sterker (kiezelzuur) te maken. Niet altijd gebeurde dit even succesvol; Calciumchloride (CaCl2), een stof die werd toegevoegd om de verharding te versnellen, zorgde voor een hoge concentratie chloride waardoor de wapening van het beton versneld en sterk werd aangetast. Toepassing daarvan in de geprefabriceerde Kwaaitaalvloer uit de periode 1965-1983 zorgde voor veel problemen.

Literatuur

Bond van Fabrikanten van Betonwaren in Nederland, Betonwaren, Amsterdam 1957 (tweede druk 1964).
E.K.H. Wulkan, ‘Oppervlaktebehandeling van beton’, Bouw 16 (1961) 22, p. 678-684.
A. Heerding, Cement in Nederland, IJmuiden 1971.
A. Nieste, 70 jaar ENCI. Van mergel tot cement 1926-1996, Maastricht 1996.

Dit is een bewerking van: Ronald Stenvert m.m.v. Wido Quist, 'Betontechnologie', in: Kees Somer en Ronald Stenvert (red.), Bouwmaterialen 1940-1990. Vernieuwing, constructie, toepassing, Rotterdam 2024, p. 72-73.

Dit artikel maakt deel uit van Moderne bouwmaterialen.
Zie Bouwmaterialen 1940 - 1990 Vernieuwing, constructie, toepassing (nai010) voor meer informatie over dit boek.