Zwiggelte - Complex Kamp Westerbork, complex

(478334) monumentenregister Complexnummer: 478334

Introductie

Kamp Westerbork was tijdens de Tweede Wereldoorlog een doorgangskamp bij Hooghalen in de toenmalige gemeente Westerbork in Drenthe. Het kamp was een voorportaal waarvandaan ruim 102.000 in Nederland wonende Joden en 245 Roma per trein werden gedeporteerd naar concentratie- en vernietigingskampen in Duitsland, Polen en Tsjechië. Na de bevrijding in 1945 kende het kamp verschillende functies: Interneringskamp voor NSB'ers; Woonoord Schattenberg; Radiotelescoop en natuurgebied; en Radiotelescoop en natuurgebied.

Kamp Westerbork heeft meerdere rijksmonumenten met verschillende monumentnummers: de SS-bunker, de aardappelbewaarplaats , de rioolwaterzuiveringsinstallatie en de directeurswoning]. Deze zijn alle vier geschaard onder één complexnummer (478334).

Zwart-wit luchtfoto van Kamp Westerbork. Het kamp is langgerekt en heeft bovenin een uitstulping. Het wordt omringd door bos.

Afb. 1. Kamp Westerbork. Foto: RCE Beeldbank

Kenmerken

Datering: c. 1939
Architect: Onbekend
Rijksmonument sinds: 10 juli 1995

Bescherming en waardering

Complex van het voormalige Kamp Westerbork. De bescherming betreft de volgende onderdelen: Directeurswoning, Bunker, Aardappelbewaarplaats en Rioolwaterzuiveringsinstallatie.

Het complex Kamp Westerbork en in het bijzonder de resterende oorspronkelijke bouwwerken zijn van (inter- )nationaal cultuurhistorisch belang vanwege de specifieke functie en de bijzondere betekenis voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. De resterende bouwwerken zijn daarnaast van architectuurhistorisch belang vanwege de typologie, het materiaalgebruik alsmede vanwege de zeldzaamheid op nationaal niveau. De herinneringswaarde van het complex is zeer groot.

Verschillende gebruiksperioden, verschillende verhalen

Het kamp werd door de Nederlandse regering in 1939 gebouwd als Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork om Joodse vluchtelingen uit Duitsland op te vangen. Ruim twee jaar na het begin van de Duitse bezetting, op 1 juli 1942, namen de nazi's het kamp over, waarna Westerbork functioneerde als doorgangskamp. Bij de overname maakten de nazi's gebruik van de reeds bestaande kampstructuur van het vluchtelingenkamp.

Na de bevrijding is het kamp van 17 april 1945 tot 1 januari 1949 door de Nederlandse overheid gebruikt voor het in afwachting van hun proces gevangen houden van NSB'ers en andere collaborateurs en politieke delinquenten. In met name de eerste periode dat het interneringskamp bestond, kwamen tientallen gevangenen om het leven door epidemieën, systematische ondervoeding en mishandeling. Deze doden onder de politieke gevangenen (NSB'ers en Nederlandse vrijwilligers van de Waffen-SS en SD) werden in een nabijgelegen bos in een massagraf bijgezet door de Nederlandse bewakers.

Daarna werd het korte tijd een militair kampement van 1 december 1948 tot september 1949. Van 4 juli 1950 tot maart 1951 was het een repatriëringskamp voor Indische Nederlanders. In 1951 werd het kamp ten slotte ingericht als woonoord Schattenberg voor gedemobiliseerde KNIL-militairen van Zuid-Molukse afkomst, en hun gezinnen. In de tweede helft van de jaren zestig zijn enkele barakken van kamp Westerbork verkocht, veelal aan boeren die de oude barakken op hun eigen erf weer opbouwden en in gebruik namen als stal of opslagschuur.

Op het terrein werden in 1968 vijf van de in totaal veertien schotels van de Westerbork Synthese Radio Telescoop geplaatst. De restanten van het kamp werden vervolgens ontruimd en afgebroken om storingen aan het ruimteonderzoek te voorkomen. In 1971 vertrokken onder protest de vijf laatste gezinnen uit hun woonbarakken. Vanwege de radiotelescopen werd gemotoriseerd verkeer en bewoning in de buurt van het voormalig kampterrein verboden. Bezoekers voor Kamp Westerbork die het kampterrein per auto willen bezoeken, kunnen deze parkeren bij het Herinneringscentrum en gebruikmaken van een pendelbus naar het kampterrein. De eigenaar Staatsbosbeheer betrok het overige deel van het terrein bij boswachterij Hooghalen. Naast een kleine maquette en het Nationaal Monument Westerbork was er begin jaren tachtig niets meer wat herinnerde aan het kamp en was het terrein door het verbod op gemotoriseerd verkeer voor nabestaanden in de praktijk niet toegankelijk.

De situatie veranderde toen in 1983 aan de toegangsweg naar het kamp Herinneringscentrum Kamp Westerbork geopend werd. Vanuit dit centrum is in de loop der jaren gewerkt om het kampterrein weer gedeeltelijk zichtbaar te maken.

Herinneringserfgoed

In zijn geschiedenis heeft Kamp Westerbork te maken gekregen met cruciale thema’s in de Europese geschiedenis zoals bezetting, vervolging, migratie, dekolonisatie en multiculturalisme. Omdat het door verschillende mensen in verschillende periodes en om verschillende redenen werd gebruikt, en omdat een groot deel van de geschiedenis ervan pijnlijke en complexe verhalen bevat, is de manier waarop deze plek wordt herinnerd (wie wordt herinnert en op welke manieren?) vaak onderwerp van discussie geweest.

Bronnen en verwijzingen

Zie ook

Monumenten

Artikelen

Rijksmonumenten

Hoort bij deze thema's

Monumenten

Meer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.

U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.