Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - bronnen, archieven en literatuur

Introductie

Een overzicht van bronnen, archieven en literatuur, die behulpzaam kunnen zijn bij het doen van herkomstonderzoek naar cultuurgoederen uit de periode 1933-1945; de Tweede Wereldoorlog en de periode daaraan voorafgaand.

Een Amerikaanse militair bekijkt schilderijen in het voormalig hoofdkwartier van de Luftwaffe aan de Königssee, Duitsland, 1945. Foto Nationaal Archief / Collectie Spaarnestad / fotograaf onbekend.

Handreiking

• Handreiking voor het doen van herkomstonderzoek door de RCE

Websites

• Arolsen Archives > Inventaris met namen van slachtoffers van de Holocaust
• Art Database Austria > Database met informatie over herkomst van kunstwerken in publieke collecties in Oostenrijk
• Art Loss register (betaald) > Database met gestolen kunstvoorwerpen
• Arthistoricum Katalog > Catalogus van kunstwerken en kunsthistorische uitgaven
• Belgian Art Links and Tools > Catalogus van Belgische publieke kunstcollecties
• Bildindex der Kunst & Architektur > Database met kunstwerken
• Collections Trust Spoliation reports from UK museums > Database met kunstvoorwerpen in Britse publieke collecties met een incomplete herkomst voor de periode 1933-1945
• Deutsches Historisches Museum: Database Kunstsammlung Hermann Göring > Database met de persoonlijke kunstcollectie van Hermann Göring
• Deutsches Historisches Museum: Database Munich Central Collecting Point > Database met de kunstvoorwerpen in het Central Collecting Point München, waar na de Tweede Wereldoorlog de geallieerden geroofde kunst verzamelden alvorens het terug te sturen naar de herkomstlanden
• Deutsches Historisches Museum: Linzer Sammlung > Database met de kunstcollectie die door de nazi’s voor het te bouwen Führermuseum in Linz was voorzien
• Division for Looted Art Poland > Database met kunstvoorwerpen geroofd of verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog in Polen
• Frits Lugt Les Marques de Collections de Dessins & d’Estampes > Database met stempels en merktekens op prenten en tekeningen
• FU Berlin Beschlagnahmeinventar “Entartete Kunst” > Database met kunstwerken die door de nazi’s als entartete Kunst in beslag werden genomen
• Germanisches National Museum: Kommentierte Online-Edition der fünf Reisetagebücher Hans Posses (1939 -1942) > Dagboeken van Hans Posse, kunsthistoricus en inkoper voor Hitlers Führermuseum
• Institut national d’histoire de l’art – Catalogues de vente, 20e siècle > Gedigitaliseerde Franse veilingcatalogi uit de twintigste eeuw
• Interpol Stolen Works of Art Database > Database met momenteel vermiste of gestolen kunstwerken
• Jeu de Paume: Cultural Plunder by the Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg > Database met kunstvoorwerpen geroofd door de Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR), een roofinstelling onder leiding van Alfred Rosenberg
• Joods Monument > Monument in de vorm van een website dat alle Nederlandse Joden herdenkt die tijdens de Tweede Wereldoorlog slachtoffer werden van de Holocaust.
• Lexikon der österreichischen Provenienzforschung > Database met namen en instellingen met betrekking tot herkomstonderzoek in Oostenrijk.
• Looted Art WWII Belgium > Database met een overzicht van kunst geroofd uit België
• Looted Cultural Assets > Database gericht op de herkomstgeschiedenis van boeken uit Duitse bibliotheken
• Lost Art-Datenbank > Database met door de nazi’s geroofde kunstvoorwerpen. Bevat een overzicht van zowel de objecten zelf als van opstaande vermissingen
• Nazi-Era Provenance Internet Portal > Database met objecten in Amerikaanse publieke musea met betrekking tot de herkomstgeschiedenis tussen 1933 en 1945
• New York State Holocaust Claims Processing Office – Still Missing > Database van kunstvoorwerpen die vermist worden sinds de Tweede Wereldoorlog
• NK-collectie: cultuurgoederen en de Tweede Wereldoorlog > Overzicht van kunstvoorwerpen die na de Tweede Wereldoorlog zijn teruggehaald uit Duitsland naar Nederland en nu in beheer van de overheid zijn
• Proveana Datenbank Provenienzforschung > Duitse database voor herkomstonderzoek
• Répertoire des acteurs du marché de l'art en France sous l'Occupation, 1940-1945 > Database van kunsthandelaren actief in Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog
• RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis > Database met documentatie over kunstenaars, kunstwerken en literatuur. Voornamelijk op Nederland gericht
• RKD Labels on Art > Database met stickers en merken die op kunstwerken zijn aangetroffen
• Rose Valland-Musée nationaux Récupération > Database met kunstvoorwerpen die uit Frankrijk zijn gestolen door de ERR
• Schloss Collection > Database van de collectie van de Franse verzamelaar Adolphe Schloss
• Staatliche Museen zu Berlin, Die Galerie des 20. Jahrhunderts in West-Berlin > Database met de herkomstgegevens van de kunstwerken van de (inmiddels opgeheven) Galerie des 20. Jahrhunderts in Berlijn
• Universität Heidelberg: Auktionskataloge digital > Gedigitaliseerde veilingcatalogi uit Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland voor de periode 1901-1945
• Wildenstein Plattner sales catalogues > Gedigitaliseerde veilingcatalogi van diverse landen voor de periode 1699-1945
• Zentral Depot Karteien > Database met inventariskaarten van door de nazi’s geroofde kunstvoorwerpen uit Wenen
• Cultuurgoederen WOII Frankrijk > De website van de Franse overheid Cultuurgoederen WOII

Archieven

• Geroofd Joods Bezit, 1940-1945 > Zoekhulp van het Nationaal Archief bij het zoeken naar informatie over geroofd Joods bezit uit de Tweede Wereldoorlog.
• Archief Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK), Nationaal Archief toegangsnr. 2.08.42 (deels gedigitaliseerd) > In 1945 werd de Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK) opgericht. De primaire taak was het terugkrijgen van Nederlands kunstbezit dat tijdens de oorlog was ontvreemd.
• Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), Nationaal Archief toegangsnr. 2.09.09 (beperkt openbaar) > Na de Tweede Wereldoorlog ondergingen ruim 300.000 Nederlanders de zogeheten bijzondere rechtspleging. Zij werden verdacht van samenwerking met de Duitse bezetter, verraad, NSB-lidmaatschap of het in dienst treden bij het Duitse leger. Van al deze mensen is een dossier aanwezig in het CABR. Het betreft zowel mensen die tot een straf zijn veroordeeld, als mensen van wie is gebleken dat de verdenking ongegrond was.
• Stadsarchief Amsterdam: notitieboek Jacques Goudstikker > Notitieboek van de Joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker. Belangrijke bron betreffende zijn handelsvoorraad en klanten op het moment van zijn dood in 1940.
• NIOD: Archief Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg > Archief betreffende de roof van kunstvoorwerpen in Nederland door de Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR), een roofinstelling onder leiding van Alfred Rosenberg.
• FOLD3: Ardelia Hall Collection > Gedigitaliseerd archief betreffende de opsporing van kunstvoorwerpen door de Amerikaanse strijdkrachten. Archief omvat correspondentie, rapporten en documentatie over vermiste en aangetroffen kunstvoorwerpen in de collecting points München, Wiesbaden en Marburg.
• FOLD3: USACA Monuments and Fine Arts > Gedigitaliseerd archief van de Monuments, Fine Arts, and Archives branch van het Amerikaanse leger (beter bekend als de Monuments Men). Archief omvat correspondentie en aangifteformulieren van kunstvoorwerpen.

Literatuur

• Aalders, G., Berooid. De beroofde joden en het Nederlandse restitutiebeleid sinds 1945, Amsterdam 2001
• Baruch, J. en L. van der Horst, Het Rijksmuseum in oorlogstijd, Amsterdam 1985
• Bertz, Inka und Michael Dorrmann (herausgegeben), Raub und Restitution. Kulturgut aus jüdischem Besitz von 1933 bis heute, Berlin 2008
• Bockxmeer, J.M.L. van, P.C.A. Lamboo en H.A.J. van Schie, Archieven joodse oorlogsgetroffenen, Den Haag 1998
• Boudewijns, Guido en Perry Schrier, Eindresultaten van het onderzoek naar de herkomstgeschiedenis van de NK-collectie, CD-ROM, Stichting RKD 2006
• Enderlein, Angelika, Der Berliner Kunsthandel in der Weimarer Republik und im NS-Staat, Berlin 2006
• Fiebig, N., Alois Miedl. Der Bankier und die Raubkunst, 2020.
• Herkomst Gezocht. Eindrapportage Commissie Ekkart, Zwolle 2006
• Jaarverslagen Restitutiecommissie 2002-2012
• Lier, Bas C. van., - Carel van Lier (1897-1945). Kunsthandelaar en wegbereider, Bussum 2003.
• Lubina, K, Contested cultural property : the return of nazi spoliated art and human remains from

public collections, 2009. [Doctoral Thesis, Maastricht University]. Datawyse / Universitaire Pers Maastricht. https://doi.org/10.26481/dis.20091125kl

• Muller, Eelke, Rapport Museale Verwervingen 1940-1948, Nederlandse Museumvereniging, Amsterdam 1999
• Muller, Eelke en Helen Schretlen, Betwist Bezit. De Stichting Nederlands Kunstbezit en de teruggave van roofkunst na 1945, Zwolle 2002 (met literatuurlijst)
• Nicholas, L.H., The Rape of Europe. The fate of Europe’s treasures in the Third Reich and the Second World War, Londen 1994
• Rapporten en deelrapportages Bureau Herkomst Gezocht 1999-2004
• Venema, A., Kunsthandel in Nederland 1940-1945, Amsterdam 1986

Zie ook

Artikelen

• Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - geschiedenis Nederlands restitutiebeleid

• Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - Collecting Points en vindplaatsen
• Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - herkomstonderzoek museale verwervingen vanaf 1933
• Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - kunsthandel en veilinghuizen
• Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - organisaties, commissies en hun taken
• Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - overzicht aanbevelingen restitutiebeleid
• Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - rapport en richtlijn Museale Verwervingen 1940-1948
• Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - recuperatiebeleid
• Cultuurgoederen WOII (1933-1945) - verzamelaars

Hoort bij deze thema's

• Cultuurgoederen WOII (1933-1945)

Specialist(en)

• Annelies Kool
• Perry Schrier