Funderingen

Introductie

Elk gebouw moet worden gefundeerd. Funderingspalen brengen het gewicht van de constructie over op een voldoende draagkrachtige grondlaag.

Afb. 1. Omslag brochure Betondrukpalen Systeem De Waal uit 1955. Collectie Ronald Stenvert

Afb. 2. Omslag brochure De Frankipaal in de woningbouw uit 1950. Collectie Ronald Stenvert

Afb. 3. Advertentie voor heipalen van voorgespannen schokbeton uit 1970. Collectie Ronald Stenvert

In 1935 opende in Delft het Laboratorium voor Grondmechanica. Dit deed onder meer in 1939 grondonderzoek ten behoeve van de aanleg van de Rotterdamse Maastunnel. Om goed inzicht te krijgen in de grondstructuur, werd ter plekke een sondering gemaakt, waarbij men een stalen kegel aan een uitschuifbare buis de grond in drukte. De daarbij gemeten grondweerstand bepaalde mede de lengte van de funderingspalen.

Van hout naar beton

Van ouds geschiedde het funderen met houten palen. Ter voorkoming van houtrot mochten deze niet boven het grondwaterniveau uitkomen. Als daar toch kans op was, gebruikte men vanaf 1913 betonnen oplangers (opzetters). In die tijd kwamen ook prefab betonpalen tot een maximum van 24 meter op de markt. Deze konden glad worden uitgevoerd of voorzien van een verzwaarde puntige voet. Eind jaren vijftig veranderde de doorsnede van de paal van rond of achthoekig naar vierkant. In diezelfde tijd verschenen er palen met een voorgespannen wapening, zoals Arkelpalen. De Schokindustrie in Zwijndrecht maakte vanaf 1955 zogeheten duplexpalen bestaande uit twee stukken in de vorm van een onderpaal en een bovenpaal. Dit systeem voorzag in de behoefte aan extra lange palen en benodigde slechts een korte heistelling. Later zijn ze schakelpalen gaan heten.

Grondverdringing

Een funderingspaal kan ook in de grond worden gevormd. Dat is het geval bij de Frankipaal (vanaf 1909). In een stalen mantelbuis werd eerst een betonprop gevormd, waarna men het geheel in de grond heidde. Vervolgens heidde men de prop uit de paal om zo een verzwaarde voet te verkrijgen. Daarna werd wapening ingebracht, het beton gestort en de buis zelf weer uit de grond getrokken. Bij de Vibropaal (vanaf 1952) heit men ook een stalen buis, maar hier met de prefab betonnen punt in de grond. De mantelbuis wordt volgestort en vervolgens trillend omhooggetrokken. Deze palen werden onder meer in 1952 toegepast bij de bouw van het Dijkzigt ziekenhuis in Rotterdam (afgebroken in 2020). De firma J. de Wit & Zn. uit Rotterdam bracht in 1961 een vergelijkbare Atlaspaal op de markt. Bij de al sinds 1911 bekende De Waalpaal werd geen stalen, maar een betonnen mantelbuis gebruikt en de betonsegmenten niet geheid, maar hydraulisch in de grond gedrukt. Deze perspalen, of betondrukpalen, zijn vooral geschikt voor funderingsverbeteringen bij gebouwen waar weinig werkhoogte is.

Grondverwijdering

In bovengenoemde gevallen gaat het bij het in de grond brengen om grondverdringing. Ook kan er sprake zijn van grondverwijdering, zoals bij de Witpulspaal waar gelijktijdig met het inbrengen van de mantelbuis de grond uit de buis verwijderd wordt. Ook bij het maken van diepwanden verwijdert men een sleuf grond om vervolgens de betonwand in het werk te storten. Op deze wijze kwam in 1964 onder de Schapenmarkt in ‘s-Hertogenbosch de verbinding tussen het oude en het nieuwe deel van de V&D tot stand. Speciaal voor gebruik in de bebouwde omgeving kwamen er rond 1975 trillingvrije schroefpalen op de markt die geen gebruik maken van een mantelbuis. Veelal gaat daarbij het om grondverdringende systemen zoals de DPA-paal (Drilling Push Aside) of de Omega-paal van Franki.

Literatuur

Betondak, Betonartikelen, Gorinchem s.a. [circa 1950].
P.J. Verschuyl en O. Jelsma, Catalogus voor de Bouwwereld 1955, ‘s-Gravenhage 1955.
Betondak, Betonartikelen, Gorinchem 1958.
Bureau Inlands Hout, Houten heipalen, Austerlitz-Zeist s.a. [ca. 1960].
A.F. van Weele, Moderne funderingstechnieken, Delft 1981.

Dit is een bewerking van: Ronald Stenvert, 'Funderingen', in: Kees Somer en Ronald Stenvert (red.), Bouwmaterialen 1940-1990. Vernieuwing, constructie, toepassing, Rotterdam 2024, p. 60-61.

Dit artikel maakt deel uit van Moderne bouwmaterialen.
Zie Bouwmaterialen 1940 - 1990 Vernieuwing, constructie, toepassing (nai010) voor meer informatie over dit boek.