Hallehuis - Het Langstraatse hallehuis

Introductie

De boerderijen in de Langstraat behoren, afgezien van enkele afwijkingen in de ruimtelijke indeling, tot de hallehuisgroep. De boerderijen vertonen hiermee tevens een afwijkende ontwikkelingsgeschiedenis ten opzichte van boerderijen elders in Noord-Brabant.

Geografie

De Langstraat ligt uitgestrekt over het noordelijke midden van de provincie Noord-Brabant. Het gebied omvat een aantal (dijk)dorpen en steden met de structuur van een lintbebouwing en ligt uitgestrekt vanaf Geertruidenberg in het westen tot aan Vlijmen in het oosten. De dijkstructuur was van oorsprong de grens tussen de rivier de Maas en de Brabantse zandgronden – rond 1900 is de Bergsche Maas gegraven. In het gebied ten noorden daarvan, het Land van Heusden en Altena, komen soortgelijke boerderijen als in de Langstraat voor. De dijk langs de Maas is in de vijftiende eeuw aangelegd, maar in de eeuwen daarvoor vonden al ontginningen plaats. De ligging vlakbij de rivier en de overgang naar hoger gelegen zandgronden zorgde voor vruchtbare grond en daardoor kon een veelheid aan ontginningen plaatsvinden. In het westelijk deel kwamen vooral veenontginningen voor. Hier liggen smalle stroken grond en overheerste de veeteelt. Oostelijker liggen zandgronden, waardoor daar het gemengde bedrijf overheerste. De Langstraat was eeuwenlang een welvarend agrarisch gebied. De grote en monumentale boerderijen uit de zeventiende eeuw en later herinneren aan deze welvarende periode.

Kenmerken

Bedrijfsgedeelte

De grote omvang van deze boerderijen was het gevolg van de veelheid aan functies en uitbreidingen van het bedrijfsgedeelte. In hoofdlijnen is het een driebeukig boerderijtype – van oorsprong een hallehuis – met een woongedeelte voor en een bedrijfsgedeelte achter. Zowel de breedteverhoudingen van de beuken als de indeling van woon- en bedrijfsgedeelte wijken sterk af van die in omringende regio’s. Opvallend is dat de gebintstijlen in de Langstraatse boerderij niet altijd de functionele afscheiding in het bedrijfsgedeelte vormen. De middenbeuk is hier voornamelijk in gebruik als tasruimte vanwege de behoefte aan grootschalige hooiproductie. De deeldeuren kunnen in de achtergevel of in de zijgevel zitten. In het laatste geval is er sprake van een dwarsdeel. Als er sprake is van een langsdeel, ligt deze in de middelste beuk of in een van de zijbeuken. In het laatste geval is het dak boven de langsdeel wat hoger opgetild. Bovenin de boerderij, op de zolderverdieping is veel opslagruimte. Dit verklaart de hoge kap van zowel het woon- als het bedrijfsgedeelte. De overige delen van het bedrijfsgedeelte zijn in gebruik als stalruimte. De rundveestal neemt de meeste ruimte in beslag en bevindt zich doorgaans in de lagere zijbeuk of achterin de middenbeuk. Andere stallen waren bestemd voor varkens, kalveren en een paard. Tussen het woon- en bedrijfsgedeelte bevond zich een forse melkruimte. Naarmate de agrarische bedrijfsvoering toenam, vonden uitbreidingen plaats. Zo hebben veel Langstraatse boerderijen een dwars uitgebouwd deel achteraan het bedrijfsgedeelte, al dan niet van deeldeuren voorzien. Ook zijn er houten aanbouwen voor de huisvesting van kippen.

Woongedeelte

Ook het woongedeelte van de Langstraatse boerderij was ruim en comfortabel vormgegeven. Grote boerderijen bevatten vaak een breed en diep woongedeelte met meerdere vertrekken. Via de entree midden in de voorgevel kwam men in een gang. Deze gaf toegang tot een grote woon- en slaapkamer ter hoogte van de voorgevel en een keuken en bijruimten daarachter, grenzend aan het bedrijfsgedeelte. In oude boerderijen zijn nog de oorspronkelijke bedsteden te vinden. Boven het woongedeelte bevindt zich een steile kap met dezelfde nokhoogte als boven het bedrijfsgedeelte. Er zijn echter ook boerderijen waarvan het woongedeelte hoger is dan het bedrijfsgedeelte. De voorgevel heeft vaak een symmetrische indeling, met topgevel waarin zich een of meer vensters bevinden. Latere uitbreidingen leidden hier en daar tot een krukhuis-vorm. Kenmerkend voor de Langstraatse boerderij zijn de gele Friese bakstenen en gepotdekselde houten wanden voor (delen van) het bedrijfsgedeelte.

Zie ook

Artikelen

• Boerderijentypologie

Hoort bij deze thema's

• Boerderijen
• Boerderijen, molens en bedrijven
• Landschap

Begrippen

agrarisch, boerderijen, Langstraatse boerderijen, hallenhuizen, hallehuisgroep en hallehuisboerderijen

Specialist(en)

• Marinus van Dintel