Interieurschilderingen

Introductie

Decoratieve afwerkingen die met verf zijn aangebracht noemen we ook wel schilderingen of beschilderingen. In tegenstelling tot een schilderij, dat een zelfstandig object is, zijn schilderingen veelal als versiering aangebracht op architectonische onderdelen, op meubelen of op mobiel erfgoed. Afhankelijk van het soort schildering of de locatie van de schildering spreken we van behangsel-, paneel-, olieverf-, imitatie-, fresco-, secco-, grot-, plafond-, muur- of wand- en rijtuig- en interieurschildering, et cetera. Dit artikel gaat specifiek in op onderzoek naar Nederlandse interieurschilderingen met betrokkenheid van de Rijksdienst voor het cultureel erfgoed.

Beschilderde wandbespanning

Interieurschilderingen maken onderdeel uit van een groter geheel. Zij komen in alle perioden voor in uiteenlopende gebouwen en op nagenoeg alle interieurelementen en ondergronden. Uitgebreidere informatie is te vinden in andere kennisbank artikelen over interieurschilderingen ('Zie ook' onderaan deze pagina).

Onderzoek naar interieurschilderingen in Nederland

Systematisch vastleggen van data over interieurschilderingen vergroot hun behoud en onze kennis daarover. Hieronder volgt een opsomming van concreet systematische onderzoeksprojecten naar schilderingen. Onderzoek naar individuele panden en hun afwerking vallen buiten de reikwijdte van dit artikel.

Onderzoek naar de betekenis van interieurschilderingen

De rol en betekenis van interieurschilderingen voor de 17e- en 18e-eeuwse woonhuisarchitectuur en hun opdrachtgevers kregen meer bekendheid door het NWO-vidi onderzoeksproject 'From isolation to coherence' dat plaatsvond tussen 2012 en 2027. De resultaten van het gecombineerde materiaal-technisch en historisch onderzoek van enkele casussen zijn veelbetekenend voor onze sociaal- cultuurhistorische kennis over de elite en hoe zij hun leefomgeving vorm hebben gegeven en waarom. Deels zijn de resultaten tijdens de looptijd van dit project gepubliceerd, een ander deel volgde na afloop.

Fragmenten van schilderingen

Van beschilderde interieuronderdelen is vaak slechts een fragment bewaard gebleven. Onderzoek kan helpen om deze elementen op waarde te schatten. Meer informatie hierover is te lezen in het kennisbankartikel Interieurschilderingen - betekenis van het fragment.

Landelijk inventarisatieproject

Tussen 2001 en 2007 zijn interieurs met geschilderde interieurafwerkingen getraceerd, gedocumenteerd en gefotografeerd. Dit gebeurde op systematische wijze binnen het grote landelijke inventarisatieproject 'Decoratieve Interieurschilderingen in Nederland (1600-1940)' op initiatief van het RKD en de RCE. Het project beperkte zich tot met name seculiere schilderingen uit de periode 1600-1940. De hieruit voortgekomen fotobestanden zijn opgenomen in de digitale beeldcollecties van beide initiatiefnemers. Hiermee is een belangrijke basis gelegd voor toekomstig onderzoek.

Onderzoek naar de voorraad en conditie van interieurs van rijksmonumenten

Tijdens een verkennend statistisch onderzoek is vastgesteld dat zeker niet alle schilderingen in rijksmonumenten tussen 2001 en 2007 zijn geïnventariseerd en gedocumenteerd. Bovendien bleken meer dan 10% van de destijds geïnventariseerde schilderingen in rijksmonumenten deels of totaal verdwenen te zijn. Verdwenen interieurschilderingen kunnen uit het zicht zijn genomen door een voorzetsysteem, zijn overschilderd, gesloopt of (illegaal) verplaatst of verhandeld. Het periodieke monitoren van interieurschilderingen om daarmee het behoud te bevorderen was een van de aanbevelingen van dit onderzoek.

Verkennend onderzoek ten behoeve van een database voor muurschilderingen

Muurschilderingen zijn binnen de interieurschilderingen een specifieke categorie. Het gaat om schilderingen die direct zijn aangebracht op de steenachtige ondergrond: muren, plafonds, gewelven en kolommen. Vaak zijn dit grootschalige kunstwerken, maar ook kunnen het bijvoorbeeld fragmenten zijn van bijzondere middeleeuwse schilderingen. Hun conditie wordt sterk beïnvloed door de bouwfysische eigenschappen van het gebouw waarvan ze onderdeel uitmaken.

In Nederland ontbreekt een gestructureerd overzicht van muurschilderingen in religieuze en profane gebouwen. Beschikbare informatie is versnipperd en doorgaans niet digitaal toegankelijk. Waardevolle informatie bevindt zich zowel bij nationale en lokale erfgoedgoedorganisaties als in particuliere archieven van vakspecialisten. Dit gebrek aan overzicht en toegankelijke informatie vormt een belemmering voor onderzoekers. Ook is het moeilijk om prioriteiten te stellen voor conservering en onderzoek zonder een compleet beeld van de beschikbare muurschilderingen en hun conditie.

Om hier verandering in te brengen is een verkenning uitgevoerd. Naast een eindrapportage heeft de verkenning ook een prototype-website opgeleverd, gebaseerd op Linked open data en Wikibase, gericht op de effectieve conservering van muurschilderingen. De website geeft inzicht in zowel toegepaste materialen en technieken als de architectonische en de kunsthistorische context waarin de schilderingen zich bevinden.

De methodologie van kleurhistorisch onderzoek

De methodiek voor het doen van onderzoek naar schilderingen en de kleurige afwerking van een pand heeft zich sinds de jaren 90 van de 20ste eeuw sterk ontwikkeld in Nederland. Het daarbij gehanteerde proces en de gebruikte methoden en technieken zijn in 2016 vastgelegd in een Nederlandse 'Uitvoeringrichtlijn Kleurhistorisch onderzoek. Enkele jaren later is een overkoepelende Europese richtlijn voor kleurhistorisch onderzoek (NEN-richtlijn) gepubliseerd door werkgroep 13 van de commissie Conservation of cultural property (CEN/TC 346).

Lees verder

Zie ook

Artikelen

Geschilderde afwerking op monumenten - handreiking (Let op: pagina bestaat niet.)
Interieurschilderingen - inleiding
Interieurschilderingen - betekenis van het fragment
Imitatieschilderingen - historie en betekenis
Behandelvoorstel voor monumentaal schilderwerk
Checklist bij de onverwachte ontdekking van een schildering

Hoort bij deze thema's

Begrippen

schilderingen en onderzoeken

Specialist(en)

U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.