Jan Verhoeven (1926-1994)
Introductie
Jan Verhoeven (Amersfoort 1926 - Hoevelaken 1994) volgde tussen 1956 en 1961 de avondopleiding van de Academie van Bouwkunst in Amsterdam, waar het klimaat werd beheerst door docenten die kritiek uitoefenden op de dogma’s van de functionalistische architectuur. Tegenover het massale en anonieme karakter hiervan pleitten zij voor een architectuur waarin relaties tussen mensen onderling en tussen mensen en hun omgeving centraal staan.
Loopbaan
Naast zijn studie werkte Verhoeven bij architectenbureau Merkelbach en Elling. Van 1956 tot 1958 werkte hij met Hein van Meer, Gé van der Pol en Dirk Sterenberg in de maatschap BUOR en vanaf 1958 tot 1960 alleen met laatstgenoemde. Daarna vestigde hij zich als zelfstandig architect in Amersfoort en later in Hoevelaken. Vanaf het begin van hun huwelijk in 1959 zou zijn vrouw, graficus Eva Wensing, als medeontwerper en administratief medewerker een belangrijke rol binnen het bureau spelen.
FORUM
Tijdens zijn opleiding aan de Academie van Bouwkunst werd Verhoeven beïnvloed door de architectuuropvattingen van zijn docent Aldo van Eyck, die een blijvende uitwerking op zijn ontwerppraktijk zouden uitoefenen. Van Eyck had tijdens het negende Congrès Internationaux d'Architecture Moderne (CIAM) in Aix-en-Provence in 1953 gewaarschuwd voor het uit het oog verliezen van de menselijke maat in de architectuur. Binnen de CIAM werd deze kritiek met de oprichting van Team 10 onderschreven door een groep architecten, onder wie Van Eyck, Herman Hertzberger en Jaap Bakema. Zij maakten in 1959 deel uit van de nieuwe redactie van het architectuurtijdschrift FORUM en publiceerden hierin het manifest ‘Het verhaal van een andere gedachte’, waarmee zij de grondslag legden het 'structuralisme'. Jan Verhoeven werd sterk beïnvloed door de kring rond FORUM en zou later tot exponent van deze stroming worden gerekend.
Nationale Stichting Nieuwe Woonvormen
In 1968 was Verhoeven medeoprichter van de Nationale Stichting Nieuwe Woonvormen (1968-1977), een collectief van overheidsinstanties, architecten, woningbouwcorporaties, adviseurs en aannemers. Architecten als Piet Blom, Willem Brinkman, Herman Hertzberger, Henk Klunder, Wiek Röling en Joop van Stigt waren betrokken bij deze stichting, die ten doel had betaalbare alternatieve woonvormen te realiseren als reactie op de monotonie van standaard rijtjeshuizen en flats uit de wederopbouwperiode. Verhoevens woningproject aan de Kyftenbeltlaan in Hoevelaken (1971), waarmee hij bekendheid verwierf, beschouwde de stichting als een aanzet hiertoe.
Architectuurvisie
Jan Verhoeven wilde met zijn woningbouwontwerpen ontmoetingen en relaties tussen mensen stimuleren. Architectuur zou de verhouding tussen het individu en de gemeenchap moeten vormgeven. Een terugkerend element in zijn werk is de plaatsing van eenheden rond een veelhoekige gemeenschappelijke ruimte, zowel binnen als buiten. Zijn opvattingen komen treffend naar voren in zijn laatstructuralistische ontwerp van de woonbuurt Zwaluw in Nieuwegein (1976-1981), waar een aantal rond achthoekige pleintjes gebouwde woonblokken via overbouwingen en poorten met elkaar zijn verbonden tot een labyrintisch geheel. Deze principes paste Verhoeven ook toe in zijn ontwerpen voor schoolgebouwen, waarvan een aantal inmiddels zijn afgebroken.
Verhoevenlaken
Karakteristiek voor Verhoevens bouwwerken zijn zichtbare houten constructies, ruimtes met hogere en lagere delen, vides, bijzondere trapvormen, bovenlichten, open haarden en hellende daken. Kenmerkend zijn ook de traditionele, ambachtelijke toepassing van baksteen en het gebruik van rode dakpannen. Verhoeven heeft veel ontworpen in Hoevelaken, waaronder zijn eigen woonhuis uit 1966 waarin ook zijn bureau was ondergebracht. In architectuurkringen werd deze Gelderse plaats ook wel ‘Verhoevenlaken’ genoemd.
Objecten
- Eigen woning met atelier (1964-1971).
- Woningbouw aan de Kyftenbeltlaan, Hoevelaken (1966-1972).
- Basisschool ’t Ronde, Leusden (1970).
- Het Koggeschip, Den Helder (1970-1973).
- Heliport/Hofwijk/Kabouterdorp, Rotterdam (1977-1979).
- Vuurvogel Jenaplanschool, Malden (1978).
- De Postkoets woningen en winkels, Laren (1979).
- De Rijksbrandweeracademie, Schaarsbergen (1975-1979).
- Wijkje Zwaluw, Utrecht (1976-1980).
- Woonkollektief, Purmerend (1985).
Bronnenlijst
- Zahle, M., Jan Verhoeven: exponent van het structuralisme (1926-1994), (Rotterdam 2012).
- Heuvel, W.J. van., Structuralisme in de Nederlandse architectuur (Rotterdam 1992).
Dit artikel is geschreven door Eva Villanueva.
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema's Begrippenarchitecten, Structuralisme, Post 65 en wederopbouw
PersonenSpecialist(en)Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 12 nov 2025 om 03:24.