Molenroeden
Introductie
Het wiekenkruis van een windmolen bevat twee zogenaamde molenroeden, doorgaans van metaal. Deze roeden bestaan vaak uit samengestelde kokers die met lasverbindingen zijn gemaakt.
Over de productie en instandhouding van roeden bestaan veel vragen en onduidelijkheden. Dit is voor Vereniging De Hollandsche Molen reden geweest om een onderzoek naar roeden te verrichten. Op deze informatiepagina vindt u meer informatie over deze onderwerpen.
Materialen
Van oudsher zijn roeden gemaakt van hout, maar door de korte levensduur, opkomst van metaal en de verbindingstechniek klinken, hebben geklonken roeden zijn intrede gedaan. Deze roeden draaien soms nog steeds en hebben een hoge monumentale waarde. Rond de jaren ’50 is de lastechniek geïntroduceerd en worden gelaste roeden geproduceerd.
Richtlijnen molenroeden
In 1985 is door de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg een richtlijn opgesteld voor het vervaardigen van stalen molenroeden. Het doel was om daarmee een basis te leggen voor de productie van veilige molenroeden. De richtlijnen uit 1985 zijn ingetrokken maar nog wel raadpleegbaar.
Oude richtlijn 1985
Richtlijn 1985 - Deel 2 - Schema plaatdikten
Vanaf 2007 zijn er deelbare molenroeden vervaardigd: roeden die uit twee delen bestaan, zodat deze thermisch kunnen worden verzinkt en daarmee een langere levensduur moesten krijgen. Dit nieuwe ontwerp is in 2011 in de richtlijn opgenomen.
In 2017 bleken de berekeningen die aan het ontwerp van de deelbare roeden ten grondslag lagen niet te voldoen. De constructie bleek daardoor een risico te vormen bij het draaien van de molens. Na zorgvuldig onderzoek zijn de richtlijnen voor molenroeden ingetrokken.
Deelbare molenroeden
Omstreeks 2011 zijn er in Nederland 47 molens met deelbare roeden uitgerust. In 2017 bleken de berekeningen die aan het ontwerp ten grondslag lagen niet te voldoen. De constructie bleek daardoor een risico te vormen bij het draaien van de molens. De richtlijn is daarop ingetrokken en eigenaren zijn tijdens voorlichtingsbijeenkomsten geïnformeerd over de risico’s en mogelijke oplossingen. Op deze pagina vindt u relevante informatie uit de voorlichtingsbijeenkomsten, zoals een duiding van het probleem en mogelijke oplossingen. Daarnaast vindt u hier ook de oude richtlijnen uit 1985 en 2011 die beiden zijn komen te vervallen.
Technische staat
Molenroeden zijn een essentieel onderdeel van het gevlucht. Ze worden aan hoge belastingen blootgesteld. Het is daarom belangrijk om de staat ervan goed te monitoren, zodat eventuele slijtage of gebreken tijdig wordt opgemerkt. Zo kan vervolgschade, in het uiterste geval een roedenbreuk, voorkomen worden. Gezien de langere levertijden van molenroeden is het ook van belang om tijdig werk te maken van vervanging. Zo komt een molen niet onnodig lang stil te staan. Vanwege enkele recente roedenbreuken is er hernieuwde aandacht voor de kwaliteit van de roeden.
Belasting van roeden
De belastingen die op een molenroede staan, zijn zeer divers. Windbelasting, belasting door het eigen gewicht, centrifugaalkrachten, krachten door vangen zijn een greep uit de grote hoeveelheid krachten die roeden gedurende hun leven moeten verwerken.
De krachten zorgen voor vele soorten belastinggevallen waardoor het rekenen aan de constructie zeer complex is: torsie, buigspanning, spanningen in de platen, spanningen in de lassen. Om gebreken te voorkomen is een goed ontwerp van belang. Bij het maken van dit ontwerp kan de molenbouwer of een molenadviseur u helpen.
Soorten gebreken
De meest voorkomende gebreken die kunnen leiden tot roedebreuk zijn:
- roestvorming in de askop of aan de binnenzijde van de roede
- scheurvorming in lassen vanwege overbelasting
- onvoldoende lasdikte of gebreken in de las
- vermoeiing, metaalmoeheid door wisselingen in belasting waardoor scheurvorming in platen of lassen kunnen optreden.
Levensduur
Wanneer is het tijd om een molenroede te vervangen? Dit is een lastige vraag en vraagt om maatwerk. De levensduur is niet rechtstreeks te relateren aan leeftijd, fabrikant, vlucht of de gemeten dikte in de askop. Dit zijn echter wel indicatoren die iets kunnen zeggen over de staat en restlevensduur van de roede. Omdat er veel vragen rondom dit thema bestaan, is Vereniging De Hollandsche Molen een onderzoek gestart.
Onderzoek naar molenroeden
Doel van het onderzoek is om de roedenproblematiek nader te onderzoeken, goed in beeld te brengen en te kijken welke indicatoren gebruikt kunnen worden bij de beoordeling van de staat van de molenroeden. Het onderzoek wordt gefinancierd door het Molenfonds, De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Vereniging De Hollandsche Molen.
De resultaten en aanbevelingen uit het onderzoek zullen worden verwerkt in een risico-inventarisatie-instrument dat een eigenaar kan helpen bij het beoordelen van de noodzaak tot het vervangen van molenroeden.
Monitoring
Meten is weten, dat geldt ook voor een wiekenkruis. Als eigenaar/ molenaar kun je zelf al veel inzicht verwerven. Hoeveel omwentelingen zijn er inmiddels gemaakt met de huidige molenroeden? Wat is de ouderdom van iedere roede? Zijn er scheuren te zien in stuiklassen of nabij het bovenste hekgat? Dergelijke inspecties zijn in eigen beheer uit te voeren.
Inspectie molenroeden
Wanneer er aanleiding is om aanvullend onderzoek te doen, is een aantal vormen van onderzoek aan te raden. Dit zijn bij voorkeur Niet Destructieve Onderzoeken (NDO) om schade te voorkomen. Bij visueel onderzoek controleert de deskundige met het oog of er gebreken zijn. Daarbij kan gebruikgemaakt worden van een penetrant-vloeistof, bestaande uit twee spuitbussen met donkere en lichte kleurstof, die in de scheur trekt en oplicht. Plaatdiktemetingen worden veelal uitgevoerd met ultrasoon onderzoek waarbij geluidsgolven via een taster door het metaal worden gestuurd. Deze inspecties kunt u als eigenaar in eigen beheer uitvoeren.
Indien scheuren in plaatmateriaal of fouten in lassen nauwkeuriger onderzocht moeten worden bestaan er aanvullende onderzoeksmethoden. Bij elektromagnetisch onderzoek wordt een magnetisch veld gecreëerd met een magneetbrug. Lassen zijn ook met ultrasoon techniek te onderzoeken met de Time Of Flight Diffraction methode (TOFD) waarbij twee ultrasone omvormers aan weerszijde van de las worden geplaatst. Tussen de omvormers worden geluidsgolven verzonden. In het geval van radiografisch onderzoek worden er Röntgen of gammastralen door het metaal geleid die inwendige fouten kunnen detecteren. Deze vormen van inspecties worden uitgevoerd door gekwalificeerd personeel dat werkt bij ISO-gecertificeerde bedrijven.
Het vervangen van de roeden
Bij de inspectie van een molenroede heeft de molenmaker een belangrijke rol als adviseur. Het besluit of een roede vervangen wordt, neemt u zelf. Daarnaast kunt u ook advies inwinnen bij een molenadviseur.
Wie heeft welke rol?
De verantwoordelijkheid voor een veilig wiekenkruis ligt bij de moleneigenaar. Er verantwoord mee draaien is een zaak van de molenaar.
Wanneer er wijzigingen aan het monument noodzakelijk zijn, is de gemeente als bevoegd gezag het loket voor vragen en vergunningen.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed adviseert gemeenten, verzamelt kennis over dit onderwerp en stelt onderhoudssubsidie beschikbaar. Via het Molenplatform, publicaties, artikelen en advies op verzoek wordt deze kennis verspreid.
Subsidie voor onderhoud wordt beschikbaar gesteld vanuit de Subsidieregeling instandhouding monumenten (Sim). Conservering en doorhalen van roeden is subsidiabel vanuit de leidraad Sim. Het compleet vervangen van molenroeden is restauratie. In Nederland worden de restauratiebudgetten voor rijksmonumenten beheerd door de provincies. Ook kan er een beroep worden gedaan op het Molenfonds van Vereniging De Hollandsche Molen of lokale fondsen. Voor gemeentelijke monumenten hebben veel gemeenten en sommige provincies een subsidieregeling. Meer informatie over subsidies kunt u vinden op www.cultureelerfgoed.nl.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 9 jan 2023 om 17:24.