Amsterdam - Henri Polaklaan 9 - Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond
< Rijksmonumenten
Monumentnummer: 1509
Introductie
Architect Hendrik Petrus Berlage bouwt rond 1900 de befaamde Beurs van Berlage voor het grootkapitaal, maar in dezelfde periode concipieert hij een even indrukwekkend totaalkunstwerk voor de vakbond van de diamantarbeiders.
Kenmerken
- Datering: 1899
- Architect: H.P. Berlage
- Rijksmonument sinds: 9 juli 1974
Auteur: Niek Smit
Deze tekst is afkomstig van de niet meer bestaande website Monumentale Interieurs (monumentaleinterieurs.nl) en dateert uit circa 2019. Het platform Monumentale Interieurs was onderdeel van het Programma Interieurs (2015-2019) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.
Bondsgebouw
In 1894 leidt een staking in de Amsterdamse diamantindustrie tot de oprichting van de Algemene Nederlandsche Diamantbewerkers Bond (ANDB). Onder leiding van Henri Polak lopen de diamantbewerkers voorop in de strijd voor betere arbeidsverhoudingen. Geïnspireerd door Engelse vakbondsidealen bouwt Polak de bond uit tot een strak geleide, gedisciplineerde organisatie met een eigen bondsgebouw. Dit wordt in 1899-1900 gebouwd en ingericht naar een ontwerp van Berlage, die dan volop bezig is met de Amsterdamse Koopmansbeurs en dus gelijktijdig werkt voor de harde kern van de opkomende sociaaldemocratische arbeidersbeweging. In het bondsgebouw kan hij zijn door William Morris, Walter Crane en de Engelse Arts and Crafts-beweging beïnvloede ideeën over socialisme, architectuur en gemeenschapskunst realiseren. Gebouw en interieur, waaraan diverse rond de eeuwwisseling vooraanstaande kunstenaars meewerken, vormen een totaalkunstwerk waarin monumentaliteit en symboliek samenkomen en uitdrukking geven aan de idealen van de georganiseerde vakbeweging.
Jubileumgeschenken
Berlage werkt het ontwerp uit tot in detail, van deurbeslag tot meubelen en lampen. Alles is door hem ontworpen en op elkaar afgestemd. Bij jubilea wordt het gebouw verder verfraaid. Zo hangt er sinds 1919 in het monumentale trappenhuis een lamp met 3 diamantvormige lantaarns naar een ontwerp van de edelsmid Jan Eisenloeffel. Andere jubileumgeschenken zijn een gebeeldhouwd reliëf door Lambertus Zijl, een bank ontworpen door Dick Greiner en een bronzen portretbuste van Henri Polak door Han Wezelaar. De overal in het gebouw aanwezige geschenken maken het verleden van de vakbond tastbaar. Kort na de bouw geeft het bondsbestuur Richard Roland Holst de opdracht monumentale wandschilderingen te maken voor de Bondsraadzaal. De bij het vertrek horende inventaris is deels bewaard gebleven, waaronder een door Berlage ontworpen lessenaar, bestuursstoelen, een bestuurstafel en een staand horloge.
Bestuurskamer
Ter gelegenheid van de invoering van de 8-urige werkdag richt men in 1912 de bestuurskamer in naar een ontwerp van Berlage. Het vertrek wordt uitgevoerd door atelier ’t Binnenhuis en krijgt in de eikenhouten wandbetimmering beschilderde panelen van Roland Holst. Deze kamer is geheel bewaard gebleven, van betimmeringen, parketvloer en schilderingen tot vergadertafel, stoelen, lampen, wandklok, tapijt en tafelkleed en een door Berlage ontworpen inktpot en voorzittershamer. Bijzonder is dat op diverse objecten in zowel de Bondsraadzaal als de bestuurskamer het monogram van de ANDB is aangebracht. Ook zijn er diverse interieuronderdelen met teksten die verwijzen naar de oorspronkelijke functie van het gebouw.
Oorlog
In de Tweede Wereldoorlog wordt de ANDB met zijn vele joodse leden hard getroffen. Het gebouw heeft door roof te lijden, de boekencollectie gaat grotendeels verloren en er verdwijnen meubels. Na de oorlog volgen fusies en verbouwingen. Toch blijven belangrijke delen van interieur en inboedel wonderwel bewaard, al dan niet verborgen achter voorzetwanden en verlaagde plafonds, of opgeslagen op zolder.
Restauratie
In 2000 worden de wandschilderingen van Roland Holst in de Bondsraadzaal gerestaureerd. Hiermee is een eerste stap gezet in het herstel van het interieur. In 2007 wordt het gebouw overgedragen aan Vereniging Hendrick de Keyser. In 2008-2010 volgt een restauratie waarbij wandafwerkingen worden gereconstrueerd en roerende goederen, waaronder lampen, terugkeren op hun oorspronkelijke plaats. Sindsdien is Stichting De Burcht, wetenschappelijk bureau voor de vakbeweging, in het gebouw gevestigd. De Burcht is op afspraak te bezoeken.
Bronnen en verwijzingen
- Heijden, M. van der (2001). De Burcht. Het Bondsgebouw van H.P. Berlage, R.N. Roland Holst en de ANDB. Amsterdam: Amsterdam University Press
- Kroes, J. (1979). Het paleis aan de laan. De geschiedenis van het bondsgebouw van de ANDB. Amsterdam: Industriebond NVV
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sMeer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.
Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 4 jul 2024 om 02:02.