Warns - Skarl 9

(21489) monumentenregister Monumentnummer: 21489

Introductie

Door bomen omzoomd kerkhof met daarop een klokkenstoel met metalen helmdak.

Het kerkhof was in 1961 een markante locatie door de hoge bomen rondom (foto Beeldbank RCE).

Baarhuisje en klokkenstoel zijn opvallende onderdelen van het kerkhof (foto Leon Bok, RCE).

Kenmerken

• Datering: Middeleeuws tot 21ste eeuw
• Architect: Onbekend
• Rijksmonument sinds: 21 januari 1970

Historie

Skarl is een klein gehucht in de zuidwesthoek van Fryslân, gelegen in de gemeente Súdwest-Fryslân. De buurtschap gaat terug tot de 15de eeuw en tot 1723 had het ook een kerk. Deze is afgebroken omdat er mogelijk te weinig inwoners waren. Nadien is er een klokkenstoel geplaatst. De lage klokkenstoel staat op het hoogste deel van het kerkhof. In de klokkenstoel hangt een klok uit 1903 die afkomstig is uit Stavoren, waar deze dienst deed als mistbel. De oorspronkelijke klok uit 1597, gegoten door Hendrick Wegewart uit Kampen is in de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan. De klokkenstoel staat nu op betonnen poeren, terwijl eronder nog een viertal zwerfkeien ligt die voorheen de fundering vormden.

Het kerkhof is waarschijnlijk begin 20ste eeuw in handen gekomen van de gemeente nadat de kerkvoogdij is opgeheven. Opvallend is overigens dat het kerkhof op een verhoging ligt die opgeworpen lijkt, terwijl tweehonderd meter naar het zuidoosten een natuurlijke verhoging ligt. Bij de inschrijving van het kerkhof in 1970 was het kerkhof door hoge bomen omzoomd, waarschijnlijk iepen. Deze zijn rond 2008/2009 vervangen door bomen die minder indruk maken. Onder en tussen de bomen vinden we een dicht plantsoen dat vanaf de straat het zicht op het kerkhof belemmerd. De ingang van het kerkhof wordt gevormd door een dubbel stalen toegangshek dat tussen bakstenen penanten is gehangen. Links en recht sluit een kleine stukje muur aan op de penanten, maar vervolgens sluit een houten hekwerk aan langs de straatzijde. Een vergelijkbaar hekwerk is ook te vinden rondom het oude kerkhof van Hindeloopen. Een klinkerpad voert het kerkhof op dat aansluit op een pad dat rond het kerkhof loopt. In 1937 is het oorspronkelijke grindpad door de gemeente verhard. Een dergelijke verharding is op zich vrij ongebruikelijk voor een kerkhof in Fryslân.

Op het kerkhof staat naast de klokkenstoel een eenvoudige houten baarhuisje onder een met pannen gedekt zadeldak. Aan de voorzijde is in het smalle huisje een dubbele getoogde deur aangebracht. Het kerkhof bevat 278 graven, maar op lang niet alle graven staat of ligt nog een grafmonument. Slecht een handvol grafmonumenten is cultuurhistorisch interessant, naast de graven die hier liggen voor vijf geallieerde vliegers. Het betreft de slachtoffers van crashes op het IJsselmeer die op de kust bij Skarl aanspoelden in 1941 en 1942. Twee van de slachtoffers zijn nooit geïdentificeerd. Hoewel hardsteen bij de meeste grafmonumenten nog het meest voorkomende materiaal is, zijn veel jongere grafmonumenten inmiddels van graniet. Interessant is met name een grafmonument van beton, vermoedelijk van de betonfabriek uit Workum. Het betreft een interessante stèle voor landbouwer Hains Duijes de Vries die in 1899 is gestorven. Lange tijd heeft op het graf een smeedijzeren hekwerk gestaan, maar dat is na 2010 verwijderd. Er waren in het verleden nog wel meer hekwerken te vinden op het kerkhof, maar die zijn alle verdwenen.

Rijksmonument

Toen het kerkhof in 1970 aangewezen werd als rijksmonument lag het kerkhof zeer markant in het landschap door de hoge bomen rondom. Het houten baarhuisje naast de klokkenstoel, noch de grafmonumenten maken expliciet onderdeel uit van het monument. Er worden nog steeds nieuwe grafmonumenten toegevoegd.

Huidige situatie

Doordat het kerkhof nog steeds wordt gebruikt zal het beeld van het kerkhof, uitgezonderd de klokkenstoel en het baarhuisje, steeds veranderen. Het aanzien van het kerkhof als geheel zal naar waarschijnlijkheid weinig veranderen. De gemeente heeft enkele jaren geleden een inventarisatie laten uitvoeren van te behouden grafmonumenten.

---

Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met stichting Dodenakkers.

Bronnen en verwijzingen

• Klokkenstoel Scharl/Skarl – Skarl 9, 8721 EX Hemelum:

Zie ook

Artikelen

• Gemeentelijke begraafplaatsen in Nederland

Hoort bij deze thema's

• Begraafplaatsen en grafmonumenten

Begrippen

kerkhoven, begraafplaatsen, klokkenstoelen en baarhuisjes

Specialist(en)

• Leon Bok

Meer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.