's-Hertogenbosch - Hinthamerstraat 94 - Zwanenbroedershuis
< RijksmonumentenMonumentnummer: 21635
Introductie
De Illustere Lieve Vrouwe Broederschap, ook wel genaamd Zwanenbroederschap, heeft een eigen huis met bijzondere neogotische interieurs en een zeer oude bibliotheek en collectie. De middeleeuwse broederschap komt nog steeds voor de jaarlijkse maaltijd bij elkaar, al eet men geen zwanen meer zoals vroeger.
Kenmerken
- Datering: 1846-1847
- Architect: J.H. Laffertée
- Rijksmonument sinds: 5 oktober 1965
Auteur: Jos Koldeweij
Deze tekst is afkomstig van de niet meer bestaande website Monumentale Interieurs (monumentaleinterieurs.nl) en dateert uit circa 2019. Het platform Monumentale Interieurs was onderdeel van het Programma Interieurs (2015-2019) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.
Neogotiek
De timmerman, bouwmeester en handelaar in bouwmaterialen Jacobus Hendricus Laffertée maakt het ontwerp voor het in 1846-1847 herbouwde Zwanenbroedershuis. Het is een voor Nederland uitzonderlijke en vroege toepassing van de neogotiek. Laffertée wijkt daarmee af van de neoclassicistische stijl, waarin hij meestal werkt. Dit heeft een duidelijke reden. De bloeitijd van de opdrachtgever, de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, ligt in de 14de en 15de eeuw, en de eigen kapel van de broederschap in de nabijgelegen Sint-Janskathedraal is uitgevoerd in zeer rijk uitgewerkte hooggotiek. Het neogotische Zwanenbroedershuis neemt de plaats in van een laatmiddeleeuws huis aan de Hinthamerstraat waarin de broederschap vanaf 1483 is gehuisvest.
Mariaverering
De Broederschap heeft de verering van Maria als moeder Gods ten doel en is al in 1318 opgericht. In de eerste eeuwen van haar bestaan groeit de vereniging met vele duizenden ingeschrevenen, deels ook van ver buiten de Nederlanden. Het bestuur en de devotionele kern worden gevormd door enkele tientallen ‘gezworen broeders’, een elitair gezelschap. De edellieden onder hen, die het recht hebben om zwanen te houden, zorgen voor de te consumeren vogels. De zwaan wordt daarom het herkenningsteken voor de broederschap naast de ‘lelie tussen de doornen’ als symbool voor de maagdelijkheid van Maria. Aan de binnen- en buitenzijde van het broederschapshuis komen beide dan ook herhaaldelijk voor. Na de inname van ’s-Hertogenbosch door Frederik Hendrik in 1629 blijft de Broederschap bestaan, echter op voorwaarde dat de helft van de gezworen leden de protestantse religie zal aanhangen, terwijl de andere helft ‘rooms’ mag blijven. Dit is zo tot op de dag van vandaag.
7 eeuwen
Achter de neogotische gevel van het Zwanenbroedershuis zijn rond een centraal trappenhuis diverse vertrekken gegroepeerd die alle plaats bieden aan het erfgoed dat resteert uit de 7 eeuwen geschiedenis van de broederschap. Op de begane grond worden de grootste schatten museaal geëxposeerd, waaronder 2 beeldkasten van het imposante retabel dat de Utrechtse beeldsnijder Adriaen van Wesel in 1475-1477 leverde, 3 vroeg-16de-eeuwse manuscripten van de muziekkopiist Petrus Alamire en nog 6 andere koorboeken. Ook staan hier 18 tinnen wijnkannen uit de 16de en 17de eeuw van gezworen broeders, waaronder die van niemand minder dan Willem van Oranje. Op de 1ste verdieping beslaat de Proostenkamer met een opmerkelijk rijk stucplafond de volle breedte van het pand. Ook de gietijzeren kachel is in neogotische vormen uitgevoerd. Dat geldt eveneens voor de 2 archiefkasten met briefpanelen en pinakels op de kap.
Broederlijke maaltijd
De relatief grote achterzaal, in 1868 ontworpen door de Bossche architect Lambert Hezenmans heeft een meer historiserende neogotische stijl. Daar vindt nog altijd de jaarlijkse broederlijke maaltijd plaats, waarvoor tussen 1881 en 1885 het 560-delige Delfts-blauwe servies wordt gebruikt, vervaardigd door De Porceleyne Fles. De broeders zetelen aan een enorme tafel en nemen plaats op de 50 antieke eiken stoelen die op de rug zijn gesierd met hun familiewapens.
Het Zwanenbroedershuis vormt nog steeds de behuizing van een elitevereniging met een waardevolle collectie van onder meer een aantal befaamde muziekboeken, beeldhouwwerken en schilderijen. Het interieur is een historisch gegroeid ensemble dat door de overwegend neogotische vormentaal een perfecte weerspiegeling is van de middeleeuwse wortels van de Zwanenbroederschap.
Bronnen en verwijzingen
- Bibliotheek RCE Leeuwen, W. van (2001). Zwanenbroedershuis ’s-Hertogenbosch. In F. van Burkom, K. Gaillard, E. Koldeweij et al. (red.). Leven in toen. Vier eeuwen Nederlands interieur in beeld. Amsterdam-Zwolle: Stichting Manifestatie Historisch Interieur 2001 en Waanders
- Bibliotheek RCE Leeuwen, W. van (1979). Tot sieraad der omgeving. Het kerkelijk bouwbedrijf van 1795 tot 1913. In J. van Laarhoven (red.). ‘Naar gothieken kunstzin’: Kerkelijke kunst en cultuur in Noord-Brabant in de negentiende eeuw (pp. 29-49 en 34, 35). Den Bosch: Noordbrabants Museum.
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sMeer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 4 jul 2024 om 03:01.