Leiden - Breestraat 59 - Rijnlandshuis
< Rijksmonumenten
Monumentnummer: 24607
Introductie
De interieurs van het Rijnlandshuis in Leiden weerspiegelen het prestige van het waterschap dat verantwoordelijk is voor het watermanagement in de regio Rijnland.
Kenmerken
- Datering: vanaf 1598
- Rijksmonument sinds: 2 mei 1968
Auteur: Jacqueline von Santen
Deze tekst is afkomstig van de niet meer bestaande website Monumentale Interieurs (monumentaleinterieurs.nl) en dateert uit circa 2019. Het platform Monumentale Interieurs was onderdeel van het Programma Interieurs (2015-2019) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.
Heren van Rijnland
De bestuurszetel van een waterschap of hoogheemraadschap wordt in de gewesten Holland en Utrecht aangeduid als gemeenlandshuis. Het gebouw dient als vergaderplaats en logement. Aan het einde van de 16de eeuw kopen de heren van Rijnland een pand aan dat stond op het terrein van het huidige gemeenlandshuis aan de Breestraat in Leiden. Dit wordt enkele jaren later verbouwd en voorzien van een statige nieuwe voorgevel. Inwendig blijven de oude kelders, de Grote Zaal en het ‘ijzeren comptoir’, een archiefruimte met zware ijzeren deur, behouden. De heren van Rijnland hechten belang aan een representatieve huisvesting. De functie en de prestigieuze maatschappelijke positie van het waterschap moeten tot uitdrukking komen in de architectuur en in de decoratie van het gebouw.
Rechtkamer
In het midden van de 17de eeuw vragen de heren de beroemde architect Pieter Post voor een ingrijpende modernisering van het interieur, waarbij de Grote Zaal ofwel Rechtkamer een imposante interieurafwerking krijgt.
Post leidt de bezoeker vanuit de ruime, centraal gelegen entreehal via een indrukwekkende eikenhouten trap naar de Grote Zaal, waar de rechtszittingen plaatsvinden. Deze Rechtkamer voorziet hij van een decoratieprogramma vol allegorische verwijzingen naar de functie van de zaal. De Haagse schilder Andries de Haen beschildert het tongewelf met de afbeelding van een hemel. Dit is een verwijzing naar de oude traditie van het rechtspreken in de open lucht. Jan Lievens schildert het schoorsteenstuk met daarop Vrouwe Justitia, die het Burgerlijk Wetboek overhandigd krijgt door de gevleugelde Tijd, geflankeerd door Minerva, godin van de wijsheid.
Opgeknapt
Als Willem V in 1776 het Rijnlandshuis bezoekt, krijgt hij een opgeknapte zaal te zien met het vernieuwde goudleerbehang met het wapen van Rijnland. Er hangt een natuurgetrouwe kopie van het schilderij ‘De overhandiging van de oorkonde van 1255 van Graaf Willem II van Holland aan de Heemraden van Rijnland’ door Caesar van Everdingen uit 1655. Het origineel hangt in Museum De Lakenhal. Ook de overige vertrekken zoals de Rode en Blauwe Zaal hebben fraaie afwerkingen en indrukwekkende schilderijen. De kamer van de dijkgraaf wordt gedomineerd door een grote schouw.
Waterschapsgeschiedenis
Veel van de aanwezige voorwerpen verwijzen naar rechtspraak in de waterstaatszaken die Rijnland hier tot in de 19de eeuw voerde. Zeer uitzonderlijk zijn onder meer de naar ontwerp van Pieter Post vervaardigde eikenhouten geldtafel met fraai snijwerk uit 1652, evenals de door Romein de Hooge ontworpen en gemaakte vergulde en geëmailleerde roodkoperen hensbeker uit 1685.
Het interieur, meubels, schilderijen, kaarten en kunst- en gebruiksobjecten getuigen van ruim 750 jaar waterschapsgeschiedenis. Veel voorwerpen zijn van hoge ouderdom zoals de privilegekist uit ongeveer 1588. In deze met ijzer beslagen kist werden de oudste documenten bewaard.
Verhuizing
Het Rijnlandshuis heeft een hoge kunst-, architectuur- en interieurhistorische waarde. De traditie van eeuwenlange residentie in het gemeenlandshuis wordt evenwel in 2000 verbroken als het hoogheemraadschap elders in Leiden een modern kantoor in gebruik neemt. Het gemeenlandshuis is nu ondergebracht in een stichting. Het hoogheemraadschap gebruikt het monument voor bijzondere vergaderingen en bijeenkomsten. Een deel van het archief wordt onder professionelere omstandigheden elders bewaard.
Bronnen en verwijzingen
- Bibliotheek RCE Raay, S.B. van, W.P. Spies & R. van Zoest (1987). Tot hun contentement gemaeckt. Het kunstbezit van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Amsterdam: De Bataafse Leeuw
- Bibliotheek RCE Terwen, J.J. & K.A. Ottenheym (1993). Pieter Post (1608-1669). Zutphen: Walburg Pers
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sBeschermd stads- en dorpsgezichtMeer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.
Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 13 jun 2024 om 03:07.