Utrecht - Domplein 31 - Dom van Utrecht, Sint Maartenskerk

< Rijksmonumenten

(35973) monumentenregisterMonumentnummer: 35973

Introductie

Domkerkcomplex bestaande uit (het restant van de) Domkerk, sacristie en librije. Nooit geheel voltooide kruisbasiliek waarvan het schip in 1674 door de orkaan die over Utrecht raasde werd vernietigd. In 1254 werd de eerste steen gelegd voor het koor door Bisschop Hendrik van Vianden, ter vervanging van romaanse voorganger. Daarna in ongeveer drie eeuwen tot zijn grootste omvang uitgebouwd.

De Dom wordt hier ook in verband gebracht met de Canon van Nederland - venster 8 - Erasmus.

Foto van de kerk met plein en bijgebouwen.
Overzicht Domkerk, sacristie en librie. Foto door A. Bronkhorst, 2023. Beeldbank RCE, CC BY-SA 3.0
tracering in de Pandhof naast de Utrechtse Domkerk
Domkerk in Utrecht. Tracering van Musschelkalksteen daterend van omstreeks 1955 in de Pandhof naast de Domkerk. Foto: H.J. Tolboom 2020
tracering in de Pandhof naast de Utrechtse Domkerk
Domkerk in Utrecht. Terra-cotta kruisbloem op het koor van de Domkerk. van omstreeks 1860. Foto: H.J. Tolboom 2017

Kenmerken

  • Datering: 1254-1517, oudere voorgangers
  • Architect: Zie Geïllustreerde beschrijving p. 493-495 Register van kunstenaars en ambachtslieden
  • Bouwstijl: gotiek
  • Overige kunstenaars: Zie Geïllustreerde beschrijving p. 493-495 Register van kunstenaars en ambachtslieden
  • Rijksmonument sinds: 20 juni 1967

Aanleiding voor de bescherming

Het complex is opgenomen in de Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel I. De provincie Utrecht (1908) en na de inwerkingtreding van de Monumentenwet 1963 ingeschreven in het rijksmonumentenregister. Behalve de kerk met de sacristie en librije kunnen direct tot hetzelfde complex worden gerekend:

Omdat de Domkerk een claustrale kerk was, worden er in de omgeving tevens diverse beschermde claustrale huizen aangetroffen.

Kennis

Veelzeggend is de zin die de Rijkscommissie voor de Beschrijving in haar voorwoord van het deel van de Geïllustreerde Beschrijving over de Dom opneemt in haar Voorwoord: "Wegens het ongemene belang van deze deels verdwenen, deels nog bestaande kerkgebouwen aan het Domplein, heeft hun behandeling grote ruimte gevergd en om deze reden is het wenselijk gebleken er een afzonderlijke aflevering aan te wijden." De Domkerk, tot de bouw van de kathedrale St. Bavo in Haarlem (1895-1930) de enige kathedraal van ons land, heeft altijd tot de verbeelding gesproken van zowel de bewoners van Nederland, in het bijzonder Utrecht en vooral ook van onderzoekers. De vele aspecten van zo'n geweldig 'Gesamtkunstwerk' nodigen uit om steeds weer vanuit andere invalshoeken naar het gebouw te kijken. Het is niet alleen het bouwwerk zoals het er nu nog is dat object van studie is, maar ook de voorgeschiedenis van meerdere oudere kerken en kerkjes. De omvangrijke restauratiegeschiedenis heeft niet alleen veel nieuwe kennis gebracht, maar is inmiddels een onderdeel van de geschiedenis van de kerk zelf geworden. Dit heeft geleid tot een voortdurende stroom van boeken en artikelen. In de bibliotheek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn zeker 150 boeken en artikelen samengebracht en er is archiefmateriaal met name van de restauraties. Sinds het deel van de Geïllustreerde Beschrijving is er, anders dan voor de Domtoren, geen samenvattend werk over de kerk verschenen, waarin de nieuwste kennis en inzichten zijn verwerkt. Hoewel op sommige punten verouderd verwijzen wij op dit moment naar dit boek. Voor een snelle ingang tot kennis over de Domkerk kan het best Wikipedia worden geraadpleegd. Het nieuwste boek over de Domtoren (zie hieronder) behandelt in het eerste hoofdstuk de bouw van de kerk. Hierin zijn de nieuwste inzichten ook verbeeld door middel van 3D-illustraties.

Canon van Nederland, venster 8 - Erasmus

Erasmus' scholing aan diverse Latijnse Scholen was gericht op een leven als priester. Op 24 april 1492 wordt hij dan ook tot priester gewijd door wij- of hulp bisschop Jan van Tiel. Dit gebeurde in de Domkerk in Utrecht. Een toegewijd priester in een klooster is Erasmus echter niet geworden. Nog in datzelfde jaar vertrekt hij naar Kamerijk ( Cambrai, Noord Frankrijk) om daar een functie als secretaris van de bisschop te aanvaarden.


Bronnen en verwijzingen

Zie ook

MonumentenArtikelenBeschermd stads- en dorpsgezicht Begrippen

gesamtkunstwerken, Gotiek, Romaans en claustraal huizen

Specialist(en)Meer informatie

Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.

Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.



Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 1 okt 2024 om 02:02.