Amsterdam - Prins Hendrikkade 108 - Scheepvaarthuis

(4158) monumentenregister Monumentnummer: 4158

Introductie

Het Scheepvaarthuis is gebouwd als bedrijfsverzamelgebouw van 6 Amsterdamse scheepvaartmaatschappijen en heeft representatieve, gemeubileerde interieurs van hoge esthetische kwaliteit.

Kenmerken

• Datering: 1911-1916
• Bouwstijl: Amsterdamse School
• Architect: J.M. van der Meij
• Rijksmonument sinds: 9 juli 1974

Tekst: Louise de Blécourt

Deze tekst is afkomstig van de niet meer bestaande website Monumentale Interieurs (monumentaleinterieurs.nl) en dateert uit circa 2019. Het platform Monumentale Interieurs was onderdeel van het Programma Interieurs (2015-2019) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Amsterdamse School

Joan van der Meij werkt als zelfstandig architect en daarnaast van 1910-1919 als esthetisch adviseur voor de gemeente Amsterdam. In 1912 verwerft hij de opdracht voor het ontwerp van ‘Het Scheepvaarthuis’. Van der Meij stuurt ook de architecten en (sier)kunstenaars aan die voor het interieur en exterieur worden aangetrokken. Hij stelt in 1913 een team samen met onder andere Michel de Klerk en Piet Kramer. Ook Hendrik van den Eijnde, Hildo Krop, Willem Brouwer (beeldhouwwerk) en Willem Bogtman (glas in lood) zijn betrokken. Het jonge team van op dat moment relatief onbekende ontwerpers geniet nadien grote bekendheid. Na de officiële opening van het gebouw in 1916 wordt de benaming Amsterdamse School geïntroduceerd en krijgt de stijl veel navolging.

Persoonlijke noot

In het 1ste bouwdeel (1913-1916), pal boven de entree, komen de directiekamers te liggen op de 1ste, 2de en 3de etage. Dit deel is dan ook het rijkst voorzien van vormelementen. Uiteraard hebben de persoonlijke voorkeuren van de directeurs van de rederijen sterke invloed op de inrichting van hun directiekamers. Van der Meij zorgt voor eenheid in deze verscheidenheid door als inspiratiebron het verbindende thema van de rijke Nederlandse zeevaarttraditie en de zee te kiezen. De platen van Haeckel (Kunstformen der Natur) zijn het uitgangspunt voor de zoektocht van de kunstenaars naar vormen die naar de zee verwijzen. De motieven zijn overal in het gebouw terug te vinden.

Samenwerking

Uit schetsbladen waarop zowel Van der Meij’s aanwijzingen en schetsen als ook schetsen van De Klerk staan blijkt de nauwe samenwerking tussen de ontwerpers en ook ieders rol in het ontwerpproces. Zo zijn de directievertrekken van de Stoomvaart Maatschappij Nederland op de tweede etage van diverse ontwerpers. Het vloerkleed is een ontwerp van Joan van der Meij, de verlichting van Michel de Klerk evenals enkele meubelstukken en naar alle waarschijnlijkheid zijn de lambriseringen en inbouwkasten door Piet Kramer ontworpen. Hij tekent voor meer meubilair in Het Scheepvaarthuis zoals enkele banken, armstoelen en tafeltjes. De directiekamers op de 3de etage zijn ontworpen door De Klerk. Hier bevinden zich onder meer wandbetimmeringen, stucwerk en verlichtingsarmaturen van zijn hand.

De sierkunstenaar Theo Nieuwenhuis ontwerpt de gezamenlijke Beraadzaal op de 3de etage. Opvallend is het originele kamerbrede vloerkleed met daarin de dierenriem weergegeven, waarop onder meer een lange vergadertafel en bijbehorende stoelen. Daarnaast ontwerpt hij voor de Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij de directiekamers op de 1ste etage.

Gesamtkunstwerk

Naast de directiekamers zijn ook elders in het gebouw fraaie details in de interieurs te bewonderen, bijvoorbeeld in glas in lood, smeedwerk, stuc, lambriseringen, deurpartijen en uurwerken. Het Scheepvaarthuis is dan ook bijzonder vanwege de samenhang van gebouw, afwerking, stoffering en inrichting van het interieur, die zorgt voor een totaalbeleving. Het is met recht een ‘Gesamtkunstwerk’.

5-sterrenhotel

Inmiddels is Rijksmonument Het Scheepvaarthuis (1974) uitgegroeid tot icoon van de Amsterdamse School, waarin tegenwoordig Grand Hotel Amrâth Amsterdam is gevestigd. De gebouwindeling en de hoge kamers boden de mogelijkheid om het kantoor te transformeren naar hotel, met behoud van de authentieke indeling en details. Door badkamers als losse glazen cellen in de ruimte te plaatsen, blijven lambriseringen, bewerkte deuren en plafonds intact.

De oorspronkelijke roerende goederen zijn deels afkomstig van de gemeente Amsterdam. Het beheer en behoud daarvan is in 1998 aan Amrâth overgedragen. De collectie is uitgebreid met eigen stukken uit dezelfde periode en met werk van hedendaagse kunstenaars, zoals Gerti Bierenbroodspot en Christie van der Haak, die zich hebben laten inspireren door de rijke beeldtaal. De inrichting van het hotel is daardoor een combinatie van erfgoed, moderne kunst en hedendaags comfort.

Bronnen en verwijzingen

• Beeldbank RCE Meer afbeeldingen van dit rijksmonument
• Boterenbrood, H. & J. Prang (1989). Van der Meij en het Scheepvaarthuis. Den Haag: SDU Uitgeverij
• Kruidenier, M. & P. Smeets (2014). Joan Melchior van der Meij architect. Pionier van de Amsterdamse School. Rotterdam: Nai 010 Uitgevers

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten
• Rijksmonumenten - Interieurensembles

Hoort bij deze thema's

• Monumenten
• Interieurensembles

Begrippen

Amsterdamse school

Meer informatie

Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.