Amsterdam - Beursplein 1-3 e.a. - Beurs van Berlage

(437) monumentenregisterMonumentnummer: 437

Introductie

De Beurs van Berlage is als totaalconcept gebouwd en ingericht tussen 1898-1903 naar ontwerp van Hendrik Petrus Berlage. Gebouw en interieur zijn een vertaling in hout en steen van zijn ideaal van een nieuwe gemeenschap.

Kenmerken

• Datering: 1898-1903
• Architect: H.P. Berlage
• Rijksmonument sinds: 2 april 1970

Tekst: Pieter Vlaardingerbroek

Deze tekst is afkomstig van de niet meer bestaande website Monumentale Interieurs (monumentaleinterieurs.nl) en dateert uit circa 2019. Het platform Monumentale Interieurs was onderdeel van het Programma Interieurs (2015-2019) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Bedrijfsverzamelgebouw

Het gebouw ligt op een gedempt deel van het Damrak, het water tussen de Dam aan de ene kant en station Amsterdam Centraal en het IJ aan de andere. Het gebouw diende als vervanging van de Beurs van Zocher, die op de plek van de huidige Bijenkorf stond. Als bedrijfsverzamelgebouw is het gebruikt als goederenbeurs, graanbeurs en effectenbeurs. Ook waren de schippersbeurs, de Kamer van Koophandel, de PTT (Posterijen) en een café hier ondergebracht. Tegenwoordig dient het 150 meter lange pand als kantoorgebouw, horecagelegenheid, congrescentrum en evenementenlocatie.

Gesamtkunstwerk

Berlage ontwerpt niet alleen het enorme gebouw, maar ook de wandafwerking en het meubilair en andere roerende zaken. Bij een inventarisatie in 1991 zijn ruim 650 objecten geteld, variërend van meubels, klokken, lampen tot tapijten, matten en gordijnen. De Beurs is een ‘Gesamtkunstwerk’, waarbij het grote geheel en de kleine onderdelen van het ontwerp elkaar aanvullen en ondersteunen. Onder invloed van Eugène Viollet-le-Duc en Gottfried Semper zoekt Berlage naar het wezen van de bouwkunst, dat volgens hem gelegen is in de ‘kunst van de constructie’. Deze ontwerpmethodiek is hetzelfde voor de architectuur, de interieurafwerking en het meubilair: er wordt onderscheid gemaakt tussen dragende en vullende delen. Naast het idee van een zuivere constructie vormt de natuur  een belangrijke inspiratiebron voor het ornament, omdat alles in de natuur een reden of functie heeft.

Vertaling in hout en steen

Berlage gebruikt steeds het eigen uiterlijk van de materialen. Hij past ze ‘eerlijk’ toe en laat de eigen uitstraling spreken, in contrast met de tijden ervoor, toen materialen vaak geschilderd werden zodat ze voor een duurder materiaal konden doorgaan. Door met materialen, detaillering en decoratie te spelen maakt Berlage verschil tussen meubilair in de openbare ruimtes en dat in de chique directeursvertrekken. Het gebruiksmeubilair in de openbare (beurs)zalen is uitgevoerd in Amerikaans grenenhout. In de directievertrekken vindt hij eikenhout passend, her en der met inlegwerk in tropische houtsoorten, terwijl in de chique kluisruimtes zelfs mahoniehout is gebruikt. De status kan ook tot uitdrukking komen door de toepassing van houtsnijwerk, aangebracht in de constructie of vlakken, maar nooit los toegevoegd. Door de grote hoeveelheid bewaard gebleven objecten van hoge kwaliteit is op voorbeeldige manier te ervaren hoe het samenspel van architectuur, wandafwerking en meubilair bedoeld is. De Beurs is een vertaling in hout en steen van Berlages ideaal van een nieuwe gemeenschap.

Behoud

Het feit dat de Beurs een gemeentelijke instelling is geweest, heeft geleid tot het behoud van vele interieuronderdelen. Op de plaatsen waar nieuwe functies kwamen, is het oude meubilair verwijderd en opgeslagen. In de huidige toestand is ervoor gekozen een klein deel van de meubels museaal te gebruiken, terwijl het grootste deel in functie is. Sinds 2008 is de Beurs geprivatiseerd, al heeft de gemeente wel een aandeel in de nieuwe vennootschap behouden.

Bronnen en verwijzingen

• Arcam Architectuurgids Beurs van Berlage
• Beeldbank RCE Meer afbeeldingen van dit rijksmonument
• Bock, M. , P. Bruijs, K. Duysters et al. (1996). De inrichting van de Beurs van Berlage. Geschiedenis en behoud. Zwolle: Waanders
• Eliëns, T. (1998). H.P. Berlage (1856-1934). Ontwerpen voor het interieur. Zwolle – Den Haag: Waanders en Gemeentemuseum Den Haag

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten
• Rijksmonumenten - Interieurensembles

Hoort bij deze thema's

• Monumenten
• Interieurensembles

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

---