Hornhuizen - Bij Westpolder 24 - Nieuw Onrust

(509484) monumentenregister Monumentnummer: 509484

Introductie

Deze eendenkooi met kooikerhuis maakt onderdeel uit van het boerderijcomplex Nieuw Onrust (complexnr. 509483).

Kenmerken

Datering: 1899
Rijksmonument sinds: 16 juni 1999

Onderdeel van complex

Dit monument is onderdeel van rijksmonumentencomplex 509483.

Aanleiding voor de bescherming

De eendenkooi is onderdeel van het boerderijcomplex ingeschreven in het rijksmonumentenregister in het kader van het Monumenten Inventarisatie/Selectie Project (MIP/MSP 1850-1940).

Geschiedenis

Voor de geschiedenis van de eendenkooi wordt verwezen naar hetgeen in het rijksmonumentenregister staat vermeld en op de website De Nederlandse eendenkooien (zie hieronder).

Eendenkooien in het rijksmonumentenregister

In het rijksmonumentenregister zijn vijf eendenkooien als zelfstandig rijksmonument ingeschreven. Er zijn echter meer beschermd. Het gaat dan om eendenkooien die een bestanddeel zijn van een grotere park- of tuinaanleg, bijvoorbeeld bij Middachten (rm 530547), Herinckhave (rm 515452) of Den Aalhorst (rm 528702) De rijksbeschermde eendenkooien zijn slechts een deel van alle nog bestaande eendenkooien in Nederland, ca. 170. In historisch perspectief hebben er nog veel meer bestaan. Deze zijn om uiteenlopende reden weer verdwenen, maar zijn als relict in het landschap soms nog te herkennen.

Wat is een eendenkooi?

Eenvoudig gezegd is een eendenkooi een aangelegd element in het landschap bedoeld om watervogels te vangen. Die aanleg bestaat (meestal) uit een min of meer rechthoekige waterplas met zogeheten vangarmen op de hoeken. Daaromheen is een bosje aangelegd, het kooibos. Dit dient om een rustig gebied te waarborgen. Deze rust was belangrijk en daarom bestond er ook een zogeheten 'afpalingsrecht', binnen een zekere straal rondom de kooi mochten bepaalde verstorende activiteiten niet worden uitgevoerd. Het beheer van de kooi en het vangen van de eenden werd en wordt gedaan door de kooiker, die daarbij vergezeld wordt door zijn kooikerhond. De hond is speciaal getraind, niet om eenden te vangen, maar om ze de vangarmen in te lokken. We kunnen in dit verband spreken van een (historisch) buitenambacht. De eenden werden gevangen ter consumptie. Dit gebeurt nog steeds, maar is door wetgeving sterk beperkt. De kooiker richt zich nu ook op het watervogelbeheer en werkt mee aan onderzoek en het ringen van vogels. Voor een toelichting op de specifieke werking van de eendenkooi verwijzen wij hier naar de website De Eendenkooi ( zie hieronder).

Nederlands verschijnsel

Eendenkooien zijn een typisch Nederlands verschijnsel. Ons natte land was voor de aanleg ervan uitermate geschikt. We vinden eendenkooien dan ook vooral in laag gelegen drassige gebieden zoals in het rivieren land. De eerste eendenkooien zijn waarschijnlijk rond het midden van de 15de eeuw ontstaan. In het buitenland, bijvoorbeeld België, worden wel enkele eendenkooien aangetroffen, maar daar heeft het nooit de omvang gekregen zoals dat in Nederland het geval is geweest.

Vorm en typen

Op kaarten of luchtfoto's is een eendenkooi vaak goed herkenbaar door zijn karakteristieke vorm. Meer in detail kan de vorm van een eendenkooi verschillen. Zij zijn onder te verdelen in vier regionale types, Friese, Overijsselse, Gelderse en Hollandse type. Dit weerspiegelt het verspreidingsgebied van de eendenkooien waarbij ook de Waddeneilanden moeten worden betrokken. Er worden ook andere typologische indelingen gemaakt, bijvoorbeeld op grond van het vangstseizoen (zomer of winter) of het soort watervogels dat gevangen werd. Ook kan onderscheid worden gemaakt op grond van het aantal vangarmen of de ontstaansgeschiedenis van de eendenkooi.

Kennis bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)

Behalve de registratie van de beschermde eendenkooien in het rijksmonumentenregister, heeft de RCE alle (relicten van) eendenkooien in Nederland weergegeven op de kaart Groen Erfgoed (zie hieronder bij bronnen). Daarnaast zijn in de bibliotheek van de RCE meer dan zestig publicaties aanwezig over dit onderwerp. Op deze kennisbank zijn enkele artikelen te vinden over dit onderwerp.

Kennis bij derden

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verwijst graag naar kennis die door derden is verzameld. In dit geval betreft dat:

Eendenkooienstichting
Kooikersvereniging
De Nederlandse eendenkooien, alles over verleden, heden en toekomst van de eendenkooi. Dit is een particulier beheerde website.

Hiernaast zijn Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten eigenaar van de meeste eendenkooien. Op de websites van deze organisaties kan ook informatie worden gevonden, onder andere over de mogelijkheden van bezoek en rondleidingen.

Bronnen en verwijzingen

Zie ook

Monumenten

Hornhuizen - Bij Westpolder 24 - Kooikerhuisje

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Monumenten

Meer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.

U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.