Horst - Americaanseweg 8 - Zuid Nederlandse Kantfabriek
< Rijksmonumenten
Monumentnummer: 523261
Introductie
Oog voor detail is een hoog goed bij de fabricage van delicaat kant. De intacte productiehal van de vroegere kantfabriek in Horst, met authentieke machines, gereedschap en werkmeubels uit de jaren '30 en '40, is illustratief voor een in Nederland zo goed als verdwenen bedrijfstak.
Kenmerken
- Datering: 1928
- Bouwstijl: Traditionalisme
- Architect: Duijf
- Rijksmonument sinds: 22 april 2002
Auteur: Alwin van Hees
Deze tekst is afkomstig van de niet meer bestaande website Monumentale Interieurs (monumentaleinterieurs.nl) en dateert uit circa 2019. Het platform Monumentale Interieurs was onderdeel van het Programma Interieurs (2015-2019) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.
Drie bouwdelen
Aan de Americaanseweg in Horst bevindt zich de in traditionele baksteenarchitectuur opgetrokken voormalige Zuid Nederlandse Kantfabriek. De in 1928 door de ondernemer Hub Coumans opgerichte fabriek telt 3 bouwdelen: aan de straatzijde de opslag in een voormalige sigarenfabriek uit 1928 en ten westen hiervan een woonhuis uit 1930, dat vanaf 1948 als kantoor en magazijn wordt gebruikt. Ten noorden daarvan een oorspronkelijke fabriekshal uit 1939/1940.
De intacte kantfabriek in samenhang met de authentieke machines voor de productie en bewerking van kant, de met smeerolie besmeurde werkbank vol gereedschap, de houten stellingkasten met fabrieksrestanten, jaquardkaarten en kantpatronen en de vitrines met voorbeeldboeken en voorbeelden van naaldkunstwerken vormt een toonbeeld van een zeldzame, oude industrietak. Er staan zes kantklosmachines uit 1930 afkomstig van de machinefabriek Emil Krenzler in Wuppertal. In razende vaart lopen de vele garenspoelen door en langs elkaar en komt er uiteindelijk een smalle strook kant uit. Bredere stroken kant worden gestreken op een strijkapparaat op houten sokkel. Een meetapparaat meet en haspelt de kant. Kartonnen jacquardkaarten, waarin een patroon is geponst door een slagmachine, regelen de loop van de spoelen en bepalen het kantpatroon door de gaten met elkaar te verbinden, waardoor metalen pinnen kunnen gaan.
Uitbreiding
Na uitbreiding van de fabriekshal in 1940 is er ruimte voor maar liefst 140 machines. In de loop van de jaren '50 worden ook een spoelerij, garenmagazijn, opmaakkamer en jacquardponserij ingericht. In deze jaren verandert de mode snel. Ook doet de kunstvezel haar intrede. In 1958 levert de Duitse firma Karl Mayer de eerste raschelmachines, die in anderhalve dag uit vierduizend gespannen draden een rol van 100 meter nylonkant produceren van 180 cm breed. Een ketting van metalen schakels en stiftjes bepaalt het patroon. Van deze machines is een exemplaar uit 1957 overgeleverd. Voor het in stroken snijden van kant wordt een machine van de firma Alfred Heitzman aangeschaft.
Doorslaggevend voor de huidige collectie kantmachines blijkt het besluit in de jaren '50 om naast nylonkant ook de katoenen kloskant te blijven produceren. Ook de tijdige aandacht binnen het bedrijf voor behoud en overdracht van kennis speelt een cruciale rol. Het ombouwen van patronen en het repareren van machines zijn tijdrovend en vragen veel expertise en kennis, die in rap tempo verdwijnen.
Museum
De originele, nog altijd kant producerende machines zijn kernonderdeel van de inventaris. Het zijn wezenlijke elementen in een ontwikkeling en illustratief voor een in Nederland zo goed als verdwenen bedrijfstak. De historische continuïteit van bezit en gebruik is steeds overeind gebleven: door continuering van het familiebedrijf en omdat moderniseringen na sociaaleconomische ontwikkelingen maar ten dele werden doorgevoerd. En zeer recentelijk door het tijdig vinden van een herbestemming voor de kantfabriek, toen deze in 2006 werd gesloten, omdat het produceren van kant niet langer rendabel was. Mede dankzij de inzet van BOEi is het complex sinds 2009 in gebruik als museum. De machines draaien weer en het interieurensemble en de historische functie zijn gered. In het gebouw vinden tentoonstellingen en workshops plaats om op een innovatieve manier de verbinding te leggen tussen het traditionele ambacht van het kantklossen en de moderne toepassingsmogelijkheden. Op de verdieping zijn een documentatiecentrum en Nederlands grootste textielbibliotheek ondergebracht met ruim 12.000 banden.
Bronnen en verwijzingen
- Bibliotheek RCE Verstegen-Maessen, N. (2009). Geschiedenis van de N.V. Zuid Nederlandse Kantfabriek. Horst: Museum De Kantfabriek
- YouTube Video: kantproductie
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sMeer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.
Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 4 jul 2024 om 03:02.