Almere-Buiten - Oostvaardersdijk - ZC 41, De Molensteen

< Rijksmonumenten

(528010) monumentenregisterMonumentnummer: 528010

Introductie

Overblijfselen van een vrachtschip uit het einde van de zestiende of het begin van de zeventiende eeuw.

Luchtfoto van de Oostvaardersdijk
Afb. 1. Foto © beeldmateriaal.nl
kaartje met afbakening van het terrein
Afb. 2 Kaartje van het terrein

Kenmerken

  • Type: scheepswrak, scheepvaart
  • Periode: Nieuwe tijd
  • Rijksmonument sinds: 13 januari 2012

Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.

Scheepswrakken in de Flevopolders

De provincie Flevoland heeft een bijzondere geschiedenis van land, water en weer land. Duizenden jaren geleden leefden er al mensen, tot het gebied ongeveer vierduizend jaar geleden in een groot moeras veranderde. De mensen trokken weg. Het werd steeds natter en rond het jaar 850 was het geworden tot het water dat het Aelmere genoemd werd.

In de loop van de tijd werd dit 'groot meer' steeds groter en zouter. Rond 1600 was het dan ook de Zuiderzee gaan heten. Van de late middeleeuwen tot de afsluiting in 1932 was de Zuiderzee het dagelijks vaargebied van vele schippers. Beurtveren, vissersschepen, vrachtschepen en internationale handelsschepen doorkruisten dit vaarwater jaarlijks vele keren. De vracht- en handelsschepen vervoerden een grote variëteit aan lading. Brandstoffen zoals turf, steenkool en brandhout, bouwmaterialen als bakstenen, dakpannen en kalk en landbouwproducten zoals graan, hooi en aardappelen, maar ook koeien, mest of stadsvuil werden zo verplaatst.

Niet alle schepen die de Zuiderzee bevoeren, bereikten de haven, door stormen en ander onheil op zee. Na schipbreuk zakten de schepen weg in de zachte zeebodem en bleven zo goed bewaard. Daarom kwamen bij de inpoldering van Flevoland veel scheepswrakken aan het licht. Archeologisch onderzoek aan deze wrakken levert een bijzonder inkijk over het dagelijkse leven aan boord. De leefruimte, het ruim en allerlei voorwerpen vertellen verhalen over het reilen en zeilen aan boord. Schipbreuk was voor de eigenaar toen een ramp, maar voor de archeologen van nu een gelukstreffer, want scheepswrakken zijn belangrijke informatiebronnen. Een goed bewaard scheepswrak is een tijdcapsule: het vertelt het verhaal van het schip, de lading en de bemanning op het moment van vergaan, op een bevroren moment in de tijd.

Van de ca. 450 scheepswrakken die ooit in de Flevopolders zijn gevonden, zijn er nog 73 in de bodem bewaard. Twaalf daarvan zijn archeologische rijksmonumenten.

Verhaal over het rijksmonument

De ligging van dit schip laat zien hoe het vergaan is; het heeft blijkbaar zwaar slagzij gemaakt bij zijn ondergang. Daardoor ligt het gekanteld, met de bakboordzijde het diepst in de bodem. Het wrak werd gevonden in 1997, bij de aanleg van een ecologische zone in de buurt van de Oostvaardersplassen. Bij het archeologisch onderzoek dat volgde op de ontdekking, werd een scheepsdeel met een omvang van 16 bij 4 meter aangetroffen. Het achterschip was nogal beschadigd, waaruit kon worden opgemaakt dat het schip oorspronkelijk groter was. Aangenomen wordt dat de lengte ongeveer 22 meter bedroeg. Op basis van de vorm en de constructie is het door de onderzoekers als een vrachtschip bestempeld.

Het schip is dus niet compleet bewaard, maar de conservering van de aanwezige delen is uitstekend. De datering aan het einde van de zestiende of begin van de zeventiende eeuw is gebaseerd op de ligging van het wrak ten opzichte van de grondlagen in de bodem. Er zijn ook enkele vondsten aangetroffen, waaronder een slijpsteen, maar die geven geen specifieker uitsluitsel over de datering. Aangenomen wordt dat een groot deel van de inventaris en eventuele lading nog steeds in het diepste deel van het schip verborgen ligt. Vrachtschepen verzorgden het vervoer van bulkgoederen zoals bakstenen, schelpen en turf. Ook zijn ze ingezet voor het transport van landbouwproducten zoals vee, hooi en voedsel. Het Zuiderzeegebied geeft met de ruim 450 wrakken die daar zijn aangetroffen een unieke inkijk in de vroeg-moderne economie. Het efficiënte transport van goederen over water maakte de spectaculaire economische groei mogelijk van de steden die met het vaarwater van de Zuiderzee in verbinding stonden.

Omdat scheepsresten de voornaamste bron van kennis vormen over de vele facetten van de binnenvaart, vertegenwoordigt dit wrak een belangrijke vondst. Toekomstige generaties komen met nieuwe onderzoeksvragen en hebben betere technieken tot hun beschikking. Een representatief wrakkenarchief is nodig om nieuwe verhalen te kunnen vertellen. Om het wrak ook voor de toekomst goed te bewaren is het samen met het omringende sediment ingepakt in landbouwplastic en is het terrein opgehoogd. Boven in de ophoging is een gat in het landbouwplastic uitgespaard, zodat regenwater naar binnen kan stromen. Verticaal geplaatst plastic voorkomt dat dit water naar de zijkanten wegstroomt, zodat ter plaatse van het wrak het grondwaterpeil kunstmatig verhoogd wordt. Zo blijft het hout beter bewaard, omdat er geen zuurstof bij kan.

Vrijstellingsdiepte

Bij dit rijksmonument liggen de archeologische resten dieper in de ondergrond en zijn er verschillende vrijstellingsdiepten van toepassing:

  • een vrijstellingsdiepte van 10 cm voor het deel van het perceel met de kadastrale aanduiding Almere F1317 gelegen binnen de RD-coördinaten 144.987/493.261; 144.992/493.269; 145.005/493.269; 144.998/493.235 en 145.017/493.244
  • een vrijstellingsdiepte van 100 cm voor het overige deel van het perceel met de kadastrale aanduiding Almere F1317 vergunning uitgevoerd worden.

Wel is altijd een vergunning vereist voor:

  • het verrichten van bouwwerkzaamheden;
  • het ophogen, verlagen of egaliseren van het terrein;
  • het aanbrengen van verhardingen in de openbare ruimte;
  • het wijzigen van het grondwaterpeil.

Archeologisch rijksmonumentenpaspoort

Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.


Zie ook

ArtikelenHoort bij deze thema's

Meer informatie Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.

Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 28 mrt 2024 om 15:01.