Hagestein - Lekdijk 7 - Stuwcomplex
< Rijksmonumenten
Monumentnummer: 532243
Introductie
Stuw bestaande uit: landhoofden, middenpijler, vizierschuiven, ondersteuningsbogen, machinegebouwen met machinewerk vizierschuiven, cilinderschuif, waterkrachtcentrale, liftgebouwen en een leidingtunnel. Sluis bestaande uit: boven-, tussen- en benedenhoofd, kolk, aanbrug, drie koppels sluishuisjes en boven- en benedenstrooms toeleidingswerk. Stuweiland bestaande uit: landtongen met peilschaalhuisjes.
Kenmerken
- Datering: 1953-1958
- Architect: Ir. Pieter C. Blokland (civiel ingenieur), Wouter Christiaan Hamdorff (architect)
- Bouwstijl: functionalisme/expressionisme
- Rijksmonument sinds: 8 februari 2016
Het gehele waterbouwkundige complex, Hagestein, Amerongen, Driel is gebouwd met een drieledig doel:
- De regulering van de waterstand en de bevaarbaarheid van de rivieren de IJssel, Nederrijn en Lek
- Het op peil houden van de drinkwatervoorziening
- Het tegen gaan van verzilting
Dit vergt een permanente samenwerking tussen de drie onderdelen. De schutsluizen zijn daarbij nodig voor het scheepverkeer op het moment dat de schutten gesloten zijn.
Aanvankelijk is het ontwerp geheel door civieltechnisch ingenieursverzorgd., vermoedelijk in een team onder verantwoordelijkheid van P. Blokland. In 1956 is architect Hamdorff gevraagd de esthetische vormgeving van de stuw voor zijn rekening te nemen. Hamdorff is vooral bekend vanwege zijn villa’s in Amsterdamse schoolstijl. Toch bouwde hij al eerder utilitaire gebouwen zoals de watertoren van Laren. Betonbouw was echter iets nieuws voor hem.
Vanwege de grote breedte van de rivier kon niet met conventionele stuwdeuren worden gewerkt. Daarom zijn de vizierstuwen ontworpen. Het complex Hagestein kwam als eerste gereed, daarna volgde Amerongen (1966) en als laatste Driel (1970) De driecomplexen zijn nagenoeg identiek. Hagestein heeft als enige van begin af aan een waterkrachtcentrale op het middeneiland gehad. Oorspronkelijk als proef gebouwd heeft deze tot 1974 electriciteit geleverd. Daarna is de centrale buitenwerking gesteld. In de afgelopen jaren 2010 e.v. zijn pogingen ondernomen om de centrale weer in gebruik te nemen. Tot nu toe zonder succes.
Van meet af aan is rekening gehouden met de aanleg van een vispassage. De nieuwste inzichten op dit gebied hebben er toe geleid dat er in 2004 een geheel nieuwe vispassage aan de zuidzijde van de stuw is aangelegd.
Het complex is gelegen in de rivier de Lek. De stuw ligt aan de zuidwest zijde, de schutsluis aan de noordoostzijde. De sluis heeft drie gecombineerde machine- bedieningsgebouwtjes twee aan twee gepositioneerd bij de deuren. De stuw heeft twee landhoofden en een middeneiland. Hierop bevindt zich de waterkrachtcentrale. Onder het stuwcomplex ligt een tunnel die door middel van een lift op beide landhoofden bereikbaar is.
In de loop van de tijd is het nodige technische herstel en onderhoud aan het complex uitgevoerd zonder dat dit geleid heeft tot fundamentele wijzigingen. Het matig functioneren van de waterkrachtcentrale heeft geleid tot het buiten gebruikstellen ervan. De bediening van de sluis is van de sluishuisjes verplaatst naar het centrale bedieningsgebouw. Omdat er voor het centrale bedieningsgebouw geen positief behoudsperspectief is, is dit buiten de bescherming gelaten.
Monumentale waarde
De stuw met sluis en waterkrachtcentrale geeft op een bijzondere manier uitdrukking aan de Nederlandse verbondenheid met het water en de deskundigheid van de waterstaatkundige beheersing. Het complex is daarmee een icoon van de technische beheersing van het Nederlandse rivierensysteem.
Het ontwerp van de stuw was destijds bijzonder vernieuwend. Dat gold ook voor de wijze van de betonconstructie. Het complex heeft bovendien innovatieve waarde vanwege het vernieuwende karakter van de vizierstuwen en de toepassing van een waterkrachtcentrale.
De hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het complex komen vooral voort uit de wijze waarop het civieltechnische ontwerp op expressionistische wijze is vormgegeven door de architect.
Bronnen en verwijzingen
- Besluit en besluitmotivering Officieel besluit van de rijksoverheid tot het aanwijzen van dit rijksmonument, inclusief toelichting van de redenen.
- Hof, J Het stuwcomplex te Hagestein (II), in; Cement 11 (1959) nr. 4 (pag. 339-353)
- Hof, J Het stuwcomplex te Hagestein in; Cement 10 (1958) nr. 10 (pag. 945-955)
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema's BegrippenMeer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.
Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 27 aug 2024 om 03:01.