Arnhem - Bakkerstraat 5
< Rijksmonumenten
Monumentnummer: 8295
Introductie
Dwars voorhuis met achterhuis dwars daarop. Oudere oorsprong (kelders) en latere wijzigingen.
Kenmerken
- Datering: tweede helft 16de eeuw of eerste kwart 17de eeuw (voorhuis en achterhuis)
- Architect: niet bekend/onderzocht
- Bouwstijl: middeleeuwse (kelders) en 17de - 19de-eeuwse bouwwijze, Lodewijk XIV (trap)
- Rijksmonument sinds: 12 april 1966
Historische gegevens rijksmonumenten Arnhem
Onderstaande gegevens over dit rijksmonument zijn in 1995 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij elkaar gezet. De opzet van de tekst volgt die van de MIP/MSP 1850-1940 rijksmonumentenregister systematiek. Deze systematiek was in die jaren in zwang. Het monument is echter al vóór die tijd beschermd. Vermoedelijk is het een vingeroefening geweest om oudere monumenten op een zelfde wijze in het register op te nemen. Dit is gedaan voor ca. 50 Arnhemse rijksmonumenten. In de meeste gevallen is de wijziging niet doorgevoerd in het register. De tekst geeft een korte geschiedenis, beschrijving en de monumentale waarden van het monument. Deze gegevens worden nu nog relevant geacht voor de kennisbank.
Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.
Moorse architectuur
In onderstaande tekst uit 1995 wordt gesproken van 'Moorse architectuur'. Hiermee wordt een bouwstijl aangeduid die geïnspireerd is op in Spanje voorkomende architectuur. De term Moor of Moors heeft een complexe (historische) betekenis, maar kan als discriminerend worden opgevat. Deze intentie is hier niet aanwezig en ter wille van de oorspronkelijke tekst is besloten de term te handhaven.
Een in kern tweede helft 16de eeuw of eerste kwart 17de voorhuis, in gebruik als winkelpand, met bakstenen voorgevel (tweede helft 18de eeuw) met winkelpui (derde kwart 19de eeuw), fraaie gesneden trap (Lodewijk XV), oud kelder-complex (14de eeuw - eerste kwart 19de eeuw) en deels gave kap (tweede helft 16de eeuw of eerste kwart 17de eeuw), met fraaie dakkapel in voorschild (tweede helft 18de eeuw), voorts haaks op het dwars geplaatste voorhuis een achterhuis, in kern daterend uit tweede helft 16de eeuw of eerste kwart 17de eeuw met oude, nog deels gave kap. Aan bouw van huidige dwarshuis in late l6de- of vroege l7de eeuw, gaan vermoedelijk twee oudere voorgangers (langshuizen) vooraf; onder het dwarshuis bevinden zich aan straatzijde twee naast elkaar gelegen kelderruimten van een verschillend type. De noordelijke tongewelfkelder heeft baksteenformaat van 28x12-13x6cm (4de kwart 14de eeuw of eerste kwart 15de eeuw). De zuidelijke kelder met tongewelf met steekkappen is vermoedelijk midden 15de-eeuws. Het huidige dwarshuis maakt gebruik van rechter zijgevel van buurpand Bakkerstraat 4, waarin balken van vloeren en kap zijn ingelaten (een gemene muur met op zolderverdieping van Bakkerstraat 5 nog een gaaf bewaard restant van een middeleeuwse nissengevel, van Bakkerstraat 4 en welke voor de totstandkoming van de huidige omvang van Bakkerstraat 5 aan de buitenzijde in het zicht moet hebben gelegen).
Vermoedelijk tegelijkertijd, of iets later kreeg het voorhuis een, er haaks op geplaatst achterhuis met een topgevel aan de achterzijde. Beide kappen hebben jukken van hetzelfde type en gehakte merken (strepen met steekbeitel en met guts gehakte gaatjes). Rond het midden van de 18de eeuw en vervolgens vermoedelijk rond 1800 onderging het pand diverse verbouwingen. In het pand bevindt zich een thans niet in het zicht liggende, verplaatste gevelsteen met de tekst: "Maria Reijger alleen heeft geleydt den eerste steen, 1753”. In oksel van voor- en achterhuis (noordzijde) werd een met plat dak afgesloten trappenhuis gebouwd waarin een fraaie, rijk gesneden kuiptrap in Lodewijk XV-stijl, welke uit 1753/54 zou kunnen dateren. Het metselwerk van de voorgevel en de natuurstenen omlijstingen en kozijnen van de vensters, alsmede de dakkapel op het voorschild dateren uit de late 18de eeuw. In deze periode is vermoedelijk ook gebouwd in de kelders (een bakstenen toegangstrap met gang met tongewelf, door troggewelven op houten balken overwelfde, dwarsgeplaatste kelderruimte achter de beide middeleeuwse kelderruimten) . Het baksteenformaat hiervan bedraagt 22x10-llx5cm (in Arnhem in late 18de- en vroege 19de eeuw toegepast formaat) . Dit keldergedeelte bevindt zich onder westelijke deel van achterhuis. Het pand is omstreeks 1870 voorzien van een winkelpui in eclectische stijl met klassieke elementen en aan de Moorse bouwstijlen ontleende motieven. De vensters in de voorgevel kregen toen nieuwe ramen, terwijl ook aan de kappen wijzigingen werden doorgevoerd (nieuwe topjukken in de vlieringen, geplaatst op de oude kapjukken). In 1853 werd tegen de achtergevel van het trappenhuis een smaller, bakstenen tweede achterhuis toegevoegd met 8-ruits schuiframen en gevelsteen in zuidgevel met tekst: "E.C.-W.E. 18 25/6 53".
De topgevel van het eerste achterhuis is rond de eeuwwisseling vernieuwd in machinale baksteen en kreeg een luik met hijsbalk en hijsrad. De kap werd afgeplat. De verdieping van het huis is in gebruik bij winkel in het buurpand (Bakkerstraat 6) , van waaruit men ook de zolders en vlieringen van het voor- en achterhuis kan bereiken.
Omschrijving
Het pand is gesitueerd in het noordelijke deel van de Bakkerstraat en de voorgevel maakt deel uit van de gesloten oostelijke gevelwand. Een tweelaags dwarshuis aan de straat met zadeldak, gedekt met gesmoorde oud Hollandse pannen en een haaks op de achtergevel aansluitend tweelaags achterhuis met afgeplat zadeldak gedekt met gesmoorde oud Hollandse pannen en zinken roevendak op het plat. In de noordelijke oksel tussen voor- en achterhuis een rechthoekig, met plat dak afgesloten trappenhuis, waarop in het verlengde allereerst een uitbouw van het achterhuis (waarover het dakschild van het noordelijke dakvlak van het achterhuis is doorgetrokken) en vervolgens weer in het verlengde hiervan een tweede (niet monumentaal) tweelaags achterhuis uit 1853 met schilddak aansluit. De rechter zijgevel van Bakkerstraat 4 dient als gemene muur voor beide panden. Voorgevel van het lijstgeveltype, met in eerste bouwlaag een rijk gedetailleerde asymmetrisch ingedeelde winkelpui (drie traveeën, uitgevoerd in eclectische stijl met klassieke en Moorse motieven).Van de pui zijn de gepleisterde dammen in blokverband (met spiegelvlakken op de blokken) ter weerzijden van de oorspronkelijke ingang links en op de hoek rechts bewaard gebleven, alsmede de houten pilaster tussen beide oorspronkelijke winkelramen, de driepasbogen met Moorse decoraties boven de beide venster- en deuropeningen en het houten klassiek gedetailleerde hoofdgestel, dat de pui boven afsluit. De pui heeft een hoge hardstenen plint, ter plaatse van de voormalige vensters weggebroken ten behoeve van de glaspuien. De tweede bouwlaag is uitgevoerd in baksteen in kruisverband met drie vensters, met natuurstenen omlijsting, hardstenen lekdorpels op voluutvormige hoekconsoles, houten kozijnen met fors ojiefprofiel en stolpramen met 2-ruits bovenlicht, met naaldvormige middenroede. De gevel sluit af met een klassiek hoofdgestel met houten, rijk geprofileerde kroonlijst. In voorschild kap in middenas een houten dakkapel, met klauwstukken in blokverband, getoogde rijk geprofileerde kroonlijst en getoogd 4-ruits stolpraam. Het zichtbare deel van achtergevel van voorhuis is uitgevoerd in oude baksteen met onder de gootlijst een bloktandlijst.
Van de beide zijgevels van het achterhuis is alleen een gepleisterd deel van de noordgevel zichtbaar, met onder de dakvoet restanten van een bloktandlijst. In het noordelijke dakvlak een houten dakkapel met plat dak en 16-ruits schuifraam met een brede middenroede. De zijgevels van dit achterhuis zijn iets lager dan de achtergevel van het voorhuis. De achtergevel van het achterhuis is gepleisterd tot halverwege de afgeplatte tuitgevel, het bovenste gedeelte is uitgevoerd in machinale baksteen in kruisverband. De tuitgevel is aan de noordzijde verder naar beneden doorgetrokken dan aan de zuidzijde. De achtergevel telt drie traveeën en twee bouwlagen met hoge tuitgevel, met daarachter zolderverdieping en vliering. In eerste bouwlaag twee hoge rechthoekige vensteropeningen en rechts een hoge deuropening (alle openingen thans dichtgezet met platen), in tweede bouwlaag twee vensters met zwaar kozijn met kraalprofiel en gewijzigde ramen en in zolderverdieping drie smalle vensters met zware kozijnen met kraalprofielen en 6-ruits schuíframen. In bakstenen geveltop een luikopening onder strek met dubbel opgeklampt luik met ruitvormige raampjes met daarboven een hijsbalk. De topgevel sluit af met windveren.
In het interieur zijn ondermeer van belang: het kelder-complex onder het voorhuis, bestaande uit grote kelder met tongewelf (14de eeuw), met parallel daaraan kelder met tongewelf met steekkappen (15de eeuw) en dwars hierachter kelder met troggewelven op houten balken met aangrenzende kleine voormalige stookruimte voor gedistilleerde dranken(?), bakstenen keldertrap met gang (eerste helft 18de eeuw); een kuiptrap met bordes, rechte bomen met panelen en rijk gesneden balusters en leuningen in Lodewijk XV-stijl, met onder de trapopgang een houten wand met panelen, gesneden voluten en kelderdeur (eveneens Lodewijk XV); inpandige gevelsteen met tekst 'Maria Reijger alleen heeft geleydt den eerste steen, 1753"; oude balklagen met moer- en kinderbalken (in ieder geval onder zolder met eenvoudige sleutelstukken met ojiefprofiel (tweede helft 16de eeuw of eerste kwart 17de eeuw), oude kapconstructies in voorhuis en achterhuis bestaande uit twee hoge kromstijljukken met biljoenen op de stijlen, tel- en houtmerken en ankers met getordeerde veren, oude flieringen met houtmerken en oude kinderbinten van vlieringvloer (tweede helft 16de eeuw), grenen schaargebinten op vliering-niveau (19de eeuw); hijsrad (tweede helft 19de eeuw) in vliering achterhuis.
Waardering
Het winkelpand met karakteristieke voorgevel, met fraaie 19de-eeuwse pui en deels 18de-eeuwse bovenbouw en oudere kern met keldercomplex, oud achterhuis, oude balklagen, kappen en in kunsthistorisch opzicht waardevolle Lodewijk XV-trap van algemeen belang wegens architectuur-, kunst- en cultuurhistorische waarde. Het complex heeft nog een interessante en afleesbare bouwgeschiedenis (uitstrekkend van de 14de eeuw tot de 20te eeuw) van belang voor architectuur/bouwhistorische wetenschap. Voorts van stedenbouwkundig belang vanwege de ligging in een oude nog grotendeels gave oude gevelwand in de Bakkerstraat en als onderdeel van de oorspronkelijke nederzettingsstructuur van de middeleeuwse stadskern van Arnhem.
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema's BegrippenMeer informatieMeer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.
Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 25 sep 2024 om 02:01.