Arnhem - Bakkerstraat 19 - Notarishuis, Vendu-huis
< Rijksmonumenten
Monumentnummer: 8298
Introductie
Het zogenaamde Notarishuis. Vóór de restauratie (na de Tweede Wereldoorlog) heette het "Vendu-huis".
Kenmerken
- Datering: vanaf 15de eeuw en later
- Architect: Hendrik of Anthony Viervant, mogelijk nieuwbouw derde kwart 18de eeuw
- Stucwerk: Hans Jacob en Hendrik Husly, mogelijk nieuwbouw derde kwart 18de eeuw
- Bouwstijl: Lodewijk XV en Empire
- Rijksmonument sinds: 14 oktober 1965
Historische gegevens rijksmonumenten Arnhem
Onderstaande gegevens over dit rijksmonument zijn in 1995 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij elkaar gezet. De opzet van de tekst volgt die van de MIP/MSP 1850-1940 rijksmonumentenregister systematiek. Deze systematiek was in die jaren in zwang. Het monument is echter al vóór die tijd beschermd. Vermoedelijk is het een vingeroefening geweest om oudere monumenten op een zelfde wijze in het register op te nemen. Dit is gedaan voor ca. 50 Arnhemse rijksmonumenten. In de meeste gevallen is de wijziging niet doorgevoerd in het register. De tekst geeft een korte geschiedenis, beschrijving en de monumentale waarden van het monument. Deze gegevens worden nu nog relevant geacht voor de kennisbank.
Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.
In plattegrond rechthoekig huis met lange gevel aan straat gelegen, met linksachter een achtervleugel. Bakstenen gevel (derde kwart 18de eeuw en eerste kwart 19de eeuw?) met hardstenen pilasters, kroonlijst met Empire-consoles, Empire-deuromlijsting, balkon met smeedijzeren hek met alliantiewapens (derde kwart 18de eeuw). Onder het pand kelders met graatgewelven, bij achterkelder met middenpijler en kelder linksachter met tongewelf ( 15de en 16de eeuw). In het interieur zeer rijk uitgevoerde centrale hal met houten gesneden trap en stucwerk in weelderige Lodewijk XV-stijl (derde kwart 18de eeuw), wandkast (17de eeuw) in achtergang en diverse binnen detailleringen (deuren, lambrisering & schouw uit derde kwart 18de eeuw en 19de eeuw).
Inleiding
Het Notarishuis heeft een lange en ingewikkelde bouwgeschiedenis. Blijkens onder het pand nog voorhanden zijnde kelders (die overigens niet stroken met de huidige plattegrond van het pand, dateert het gebouw in kern in ieder geval uit de late middeleeuwen (15de en 16de eeuw). Aan de voorzijde bevindt zich een kelder met twee brede graatgewelven (mogelijk 15de eeuw) middels een smalle doorgang verbonden met een tweebeukige kelder met graatgewelven en middenpijler (gezien het kleine baksteenformaat vermoedelijk 16de eeuw) met daar deels links naast en achter een derde kelderruimte met tongewelf (15de of 16de eeuw). Rechts naast de voorste kelder bevindt zich een jongere kelder met vlak plafond (in aanleg 18de eeuw?). Het voorhuis is ingrijpend verbouwd tot een fors blokvormig pand met twee hoge verdiepingen en een mezzanino in vermoedelijk de periode direkt na 1758 toen de Raadsheer Mr. Jacob Adolph van Heeckeren, Heer van Beurse, Enghuizen, de Cloese en Langen samen met zijn echtgenote Charlotte Alexandrine van Westerholt het pand kocht. De in weelderige Lodewijk XV-vormen uitgevoerde centrale hal met verfijnd stucwerk en zeer rijk gesneden trap kan zeer wel uit deze periode dateren. Bovendien vertoont het smeedijzeren hekwerk met alliantiewapen van Van Heeckeren-van Westerholt eveneens deze Lodewijk XV-vormen. De pilastergevel is echter zeer streng van opzet en uitvoering. De vormentaal wijst eerder in de richting van de Empire-periode. Mogelijk is de Lodewijk XV-gevel al van meet af streng van opzet geweest en in een later stadium licht gewijzigd. De 8-ruits schuiframen van de vensters en de dubbele deur met amandelvormige panelen moeten in ieder geval dateren uit de vroege l9de eeuw. Men houdt er rekening mee dat bij de nieuwbouw in het derde kwart van de l8de eeuw als ontwerper Hendrik of Anthony Viervant (Anthony bouwde huis Sonsbeek in 1742, Hendrik bouwde Zijpendaal vanaf 1760 en vermoedelijk ook de Waag in 1761-68, ook in strenge vormen) betrokken is geweest. Gezien hun contacten kunnen zij mogelijk ook de Husly-boers (Hans Jacob en Hendrik Husly) hebben ingezet voor het zeer verfijnde rococo-stucwerk in de centrale hal.
Het achterhuis links achter tegen het blokvormige pand dateert in kern waarschijnlijk nog uit de late middeleeuwen of de 17de eeuw. De oudst bekende vermelding van het pand dateert uit 1591 ("huiss end hoffstath staende in de Beckerstraeth") . Gezien het feit dat in de Tweede Wereldoorlog door brand de kappen verloren gingen, is het ontrafelen van de bouwgeschiedenis er niet eenvoudiger op geworden. Voor de brand had het pand op de blokvormige voorbouw een omlopend schilddak met Keulse goot en op het achterhuis een schilddak met topgevel aan westzijde. Het ook al in het verre verleden aanzienlijke pand heeft al sinds zeer lange tijd ook een uitgang met poort (deze laat-middeleeuwse poort is nog voorhanden en overbouwd door een huis) aan de Kerkstraat gehad. (Eerste vermelding van het huis met gang naar Kerkstraat in 1600 als "het huis end hoffstad, staende in die Beckerstraet, toebe-hoort hebbend saliger hopman Hans van Ringelbergh, mit een hoff ende ganck in die Kerckstraet utgaende"). Op het achtererf stond onder meer een koetshuis.
Omschrijving
Een fors blokvormig voorhuis met twee hoge bouwlagen en een mezzanino onder een schilddak aan de voorzijde en plat met dakschild aan de achterzijde, met links achter een tweelaags achterhuis (met geknikte zuidgevel) en een schilddak met topgevel boven de westzijde bij aansluiting op het voorhuis. De daken zijn gedekt met gesmoorde verbeterde Hollandse pannen. De voorgevel heeft vijf assen met op de hoeken en ter weerszijden van de middenas hardstenen pilasters in de eerste bouwlaag blokvormig uitgevoerd en daarboven vlak. De hardstenen plint heeft rechts twee kelderlichten en ter weerszijden van de ingang twee kelderlichten met diefijzers. De gevelvelden zijn gemetseld in 18de-eeuwse handvorm baksteen in kruisverband met geprofileerde rechthoekige natuurstenen vensteromlijstingen en geprofileerde hardstenen lekdorpels. De eerste en tweede bouwlaag zijn door een forse hardstenen cordonlijst van elkaar gescheiden. In de middenas van de eerste bouwlaag bevindt zich een deurpartij met hardstenen stoeptreden, hardstenen omlijsting met profiellijst en kroonlijst (t.p.v. cordonlijst) op klassieke consoles en hardstenen kalf met spiegelvlakken. De dubbele deur heeft panelen met diamantkoppen en hoge amandelvormige panelen en een getordeerde naald. Het bovenlicht heeft een roedenpatroon met ruitvorm opgebouwd uit vier kwartronde roeden met daar doorheen gevlochten twee gebogen roeden. In de verdieping boven deze deur een opening met hardstenen omlijsting met kroonlijst en 6-ruits stolpraam met 2-ruits bovenlicht, met Frans balkon met een smeedijzeren hekwerk in Lodewijk XV-vormen met alliantiewapen van Van Heeckeren-Westerholt (1758?).
De overige assen bezitten in de eerste twee bouwlagen 6-ruits stolpramen met 2-ruits bovenlichten (uiterlijk van 8-ruits schuiframen) en in de mezzanino 4-ruits schuiframen. De gevel sluit af met een hardstenen geprofileerde architraaflijst en glad fries en houten geprofileerde kroonlijst met bakgoot op een reeks klossen. Ter plaatse van de pilasters wordt deze gootlijst verder ondersteund door gekoppelde hardstenen klassieke consoles. In de kap in de middenas een houten dakkapel met sobere klauwstukken, gebogen fronton, hijsbalk, stolpraam en zinken wangen.
De achtergevel is gepleisterd en bezit over vier assen vensters met 8-ruits schuitramen. De mezzaninoverdieping is hier blind uitgevoerd.
Het achterhuis heeft gepleisterde gevels met in de eerste bouwlaag vensters met 8-ruits ramen (met klapbare 2-ruits bovenlichten) en in de tweede bouwlaag 6-ruits schuiframen en (in de achtergevel) 4-ruits stolpramen met 2-ruits bovenlichten). Het middenvenster in de verdieping van de oostgevel is blind uitgevoerd. In de zuidgevel verder geheel links een deur met 3-ruits bovenlicht. In de zijgevels bovenin een drietal X-ankers. De gevels van dit achterhuis sluiten net als de achtergevel van het voorhuis af met een gepleisterde geprofileerde architraaflijst, glad gepleisterd fries en een houten geprofileerde kroonlijst.
In het inwendige van het pand zijn diverse onderdelen bewaard gebleven uit verschillende bouwperioden van het huis. In het interieur zijn ondermeer van belang: een keldercomplex, bestaande uit een kelder overkluisd met twee brede graatgewelven, gescheiden van elkaar door een brede korfboogvormige gordelboog, met in het verlengde daarachter een tweebeukige kelder met vierkante middenpijler, muurpijlers en graatgewelven en ten noorden daarvan een kelder met tongewelf. De kelder aan de straat is door middel van een door een korfboogvormig tongewelf overkluisde gang in de middenas verbonden met de tweebeukige kelder. Deze gang wordt aan de zijde van de tweebeukige kelder aan weerszijden geflankeerd door een kleine eveneens door een tongewelf overkluisde ruimte. De tweebeukige kelder is middels een rondboogdoorgang verbonden met de tongewelfkelder. Ten zuiden van de kelder aan de voorzijde bevindt zich tenslotte nog een jongere kelder met vlak plafond. Thans kan men vanuit de hal van het huis (onder de trap) middels een bakstenen trap de voorste kelder bereiken. De tweebeukige kelder heeft rechts achter nog een restant van een bakstenen trap, terwijl de tongewelfkelder in de achterwand een deels afgeronde muur heeft welke een overblijfsel vormt van een spiltrap naar het achtererf. Slechts op een enkele plaats in de kelders kon baksteen worden ingemeten. In de voorste kelder met graatgewelven leverde dit een formaat op van 25-25½x5-5½x12-13cm, 5 lgn=35 cm.
De bakstenen van de vloer van de tweebeukige kelder meten 27x7½x14cm, maar in de pijler zijn aanmerkelijk dunnere stenen aangetroffen (4½-5cm dikte 5 lgn=30 cm) Het vloerniveau van de twee achterste kelders ligt ongeveer 20cm lager dan van de voorste kelders. Verder is van groot belang de centrale rechthoekige hal in het voorhuis met tegen de achterwand een in zeer rijke Lodewijk XV-vormen gesneden houten trap en verder tegen de wanden, het plafond en de onderzijden van de trappen verfijnd stucwerk in Lodewijk XV-vormen. Naast rocaille-elementen, krullen, bladwerk en profiellijsten zijn hierin in de panelen onder de trappen afbeeldingen van een tropische vogel (papagaai?). In de hal bevinden zich verder geprofileerde 18de-eeuwse kozijnen, paneeldeuren met schouderboogpanelen en een wit marmeren vloer. Verder zijn nog vermeldenswaard een zwart marmeren 18de-eeuwse schoorsteenmantel met gestucte boezem met pilasters met composietkapitelen en sober stucplafond in de voorkamer rechts, sober stucplafond in voorkamer links met schouw met mantel in roze marmer en in de gang naar het achtererf een eikenhouten wandkast met pilasters met cannelures, kroonlijst en twee rondboogpanelen met in de boogzwikken putto-kopjes, omgeven door bladwerk (17de eeuw). Verder nog houten lambriseringen en op verdieping oude deuren en deurkozijnen met in kamer links voor een schoorsteenmantel met acanthusbladvoluten en leeuwenklauwen en kroonlijst met tablet.
De kappen zijn na de oorlog vernieuwd, waarbij in het achterhuis oude jukken zijn hergebruikt.
Waardering
Huis met een forse, statige pilastergevel, fraaie centrale hal met stucwerk en trap in weelderige Lodewijk XV-stijl, grote architectuurhistorische waarde. Keldercomplex in relatie tot het huis van belang voor bouwhistorische wetenschap. Voorts kunsthistorische waarde vanwege de waardevolle interieuronderdelen zoals trap, schouwen en wandkast. De gevel heeft voor de Bakkerstraat een zeer hoge beeldwaarde. Verder cultuurhistorische waarde vanwege de rijke bewoningsgeschiedenis, waaronder bewoners die een belangrijke rol hebben gespeeld in lokale geschiedenis (o.a. Van Heeckeren).
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema's BegrippenMeer informatieMeer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.
Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 5 sep 2024 om 02:01.