Arnhem - Jansstraat 24 - De Spiegel

(8332) monumentenregister Monumentnummer: 8332

Introductie

In oorsprong 15de-eeuws huis, thans in gebruik als winkelpand, met hoge middeleeuwse kap met drie gave stapelspanten, gewelfkelder en middeleeuwse zijgevels, waarvan de aan de Rozemarijnsteeg gelegen rechter zijgevel nog met afsluitende bloktandlijst. Lijstgevel met kroonlijst, eerste helft 19de eeuw met 20ste-eeuwse pui. Laat 19de-eeuws achterhuis boven middeleeuwse gewelfkelder (wellicht ca.1400). Het achterhuis bezit twee spitsbooglaminaatspanten (tweede helft 19de eeuw).

Kenmerken

• Datering: 15de eeuw, mogelijk ouder, latere verbouwingen
• Architect: niet bekend/onderzocht
• Bouwstijl: middeleeuwse bouwwijze,
• Rijksmonument sinds: 14 december 1971

Historische gegevens rijksmonumenten Arnhem

Onderstaande gegevens over dit rijksmonument zijn in 1995 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij elkaar gezet. De opzet van de tekst volgt die van de MIP/MSP 1850-1940 rijksmonumentenregister systematiek. Deze systematiek was in die jaren in zwang. Het monument is echter al vóór die tijd beschermd. Vermoedelijk is het een vingeroefening geweest om oudere monumenten op een zelfde wijze in het register op te nemen. Dit is gedaan voor ca. 50 Arnhemse rijksmonumenten. In de meeste gevallen is de wijziging niet doorgevoerd in het register. De tekst geeft een korte geschiedenis, beschrijving en de monumentale waarden van het monument. Deze gegevens worden nu nog relevant geacht voor de kennisbank.

Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Geschiedenis

Huis "De Spiegel" (naam afkomstig uit overdrachtsakte uit 1546) is een in oorsprong 15de-eeuws huis, gelegen op de hoek van Jansstraat en Rozemarijnsteeg. Het middeleeuwse huis bezat een kelder, twee bouwlagen en een zadeldak met de nokrichting haaks op de straat. Blijkens een oude prent bezat het pand in het begin van de 19de eeuw nog zijn middeleeuwse voorgevel, welke als trapgevel met forse trappen was uitgevoerd. In de tweede bouwlaag en zolderverdieping bevonden zich drie kruisvensters. De beide buitenste vensters in de zolderverdieping waren deels als klimmende blindnissen uitgevoerd. Geheel in de top één kruisvenster. De hoge eerste bouwlaag had in deze periode reeds een 18de-eeuwse detaillering. Van het middeleeuwse huis resteren thans een kelder met dwars geplaatst tongewelf, het opgaande muurwerk van de zijgevels en het voorste deel van de kapconstructie, bestaande uit drie stapelspanten. In de kelder konden enige baksteenformaten worden ingemeten: 27x6x.. cm. Gezien de aanwezigheid van een zware, aan de bovenzijde afgetopte muur aan de noordzijde heeft de kelder wijzigingen ondergaan en verkreeg deze wellicht in de 15de eeuw zijn huidige vorm. Het oude metselwerk in de borstwering (baksteenformaat 27x6x13) en de aanwezigheid van de bloktandlijst ter afsluiting van de gevel aan de steeg geven aan dat de zijgevels tot volle hoogte middeleeuws zijn. In het begin van de 19de eeuw werd de middeleeuwse trapgevel aan de voorzijde vervangen door een lijstgevel. De kap werd aan deze zijde voorzien van een schild. In de tweede helft van de 19de eeuw werden een trappenhuisuitbouw (zuidgevel) en een nieuw achterhuis met kap (philibertspanten) toegevoegd. Getuige de aanwezigheid van een middeleeuwse kelder onder dit bouwdeel, vervangt dit achterhuis een ouder gebouw, waarvan niet met zekerheid is te zeggen, of dit een bij de voorbouw behorend achterhuis was, of een zelfstandig huis met de voorgevel aan de Rozemarijnsteeg. De gewelfkelder onder dit bouwdeel kan gezien de ingemeten 10 lagenmaten (82-84 cm.) nog wel uit omstreeks 1400 dateren. De beide kelders worden van elkaar gescheiden door een vrij jonge kelderruimte met een segmentvormig gewelf, waarschijnlijk 19de-eeuws. Tussen deze kelderruimte en de achterste middeleeuwse kelder bevindt zich een zeer zware muur, welke de fundering vormt van de oorspronkelijke achtergevel van het huis aan de Jansstraat. In de loop van de 20ste eeuw onderging het pand vooral inwendig ingrijpende verbouwingen. De eerste bouwlaag vormt thans één grote verkoopruimte. De pui is geheel uitgebroken en de bovenverdiepingen zijn niet meer toegankelijk vanwege het uitbreken van het onderste deel van het trappenhuis.

Omschrijving

Het huis is gelegen aan de westzijde van de Jansstraat, op de zuidelijke hoek met de Rozemarijnsteeg. Het pand bezit een rechthoekige plattegrond, twee hoge bouwlagen, een zolderverdieping met verhoogde borstwering en een zadeldak met schildvormige beëindiging aan de voorzijde, gedekt met gesmoorde pannen. Aan de achterzijde een gepleisterde topgevel met rookkanaal en een 19de eeuws achterhuis met schilddak, dat op deze topgevel aansiuit. Tegen de zuidgevel sluit een met plat dak afgesloten trappenhuisuitbouw aan. De drie traveeën brede lijstgevel aan de voorzijde is geheel gepleisterd en eindigt met een geprofileerd hoofdgestel. De pui is geheel modern. De tweede bouwlaag bevat drie vensters met gepleisterde uitspringende omlijstingen en enkelruits schuiframen (thans dichtgeschilderd). Kleine vensters in de derde bouwlaag (zolderverdieping) bezitten 4-ruits schuiframen (eveneens dichtgeschilderd). De zijgevel aan de Rozemarijnsteeg is geheel gepleisterd en bezit deels een hardstenen plint. In de eerste bouwlaag een dichtgezet venster. In de tweede bouwlaag twee vensters met 6-ruits schuiframen. Van het linker is het 2-ruits bovenlicht dichtgezet. Staafankers. Het in oorsprong middeleeuwse deel sluit aan de bovenzijde af met een gepleisterde bloktandlijst. Bij de 19de eeuwse verbouwing van de voorgevel is het voorste gedeelte van de zijgevel verhoogd. De zijgevel van de 19de eeuwse achterbouw is gemetseld in kruisverband en bezit beneden een breed dichtgezet venster. In de achtergevel van dit achterhuis bevinden zich in de tweede bouwlaag dichtgezette vensters. De bakstenen trappenhuisuitbouw bezit in de achtergevel nog een venster met 4-ruits schuifraam.

In het inwendige zijn onder meer van be1ang: middeleeuwse kelder met dwars geplaatst tongewelf onder het voorste deel van het huis. De kelder meet 5,60 x 3,73 meter en bezit een kruinhoogte van 3,75 meter. Hoge bakstenen trap met steekkapgewelf naar de voorgevel. Onder het 19de eeuwse achterhuis een kelder met tongewelf met de kruinrichting haaks op de Rozemarijnsteeg. De kelder meet 6,20 x 3,66, kruinhoogte 2,66 meter. De kelder is toegankelijk via een smalle getoogde gang en een brede getoogde doorgang in de zuidelijke wand.

Oude kapconstructie op het voorste deel van het huis, bestaande uit drie eiken spanten met daar overheen eiken flieringen en sporen. Elk spant bestaat uit twee dek-balkjukken. Onderste juk met in borstwering gewerkte geknikte benen met vellingkanten en kapellen, licht gebogen gepende korbelen en gespijkerde schoren. Bovenste juk bezit rechte spantbenen, korbelen en schoren. De kapspanten zijn voorzien van gesneden telmerken, aan de noordzijde met rechte en in waaiers gekoppelde streepjes, aan de zuidzijde met streepjes en visjes. Gekantrechte sporen. Ook de haanhouten zijn genummerd. Het achterste gedeelte van de kap is 19de eeuws en bezit twee spitsbooglaminaatspanten (philibertspanten). Trappenhuis met geprofileerde leuningen en gietijzeren spijlen uit late 19de eeuw. Voorts in het pand diverse oude kozijnen met getoogde bovenlichten. Nog één stookplaats met 19de-eeuwse zwart marmeren schoorsteenmantel

Waardering

In oorsprong 15de-eeuws huis, dat ondanks ingrijpende 19de (verbouwing voorgevel tot lijstgevel) en 20ste - eeuwse verbouwingen nog diverse belangrijke elementen uit deze periode bezit (kelders, opgaand muurwerk, kapconstructie). Vanwege deze onderdelen is het pand van algemeen belang wegens architectuurhistorische waarde. Het huis heeft een interessante en afleesbare bouwgeschiedenis (uitstrekkend van 15de - 20ste eeuw), van belang voor de architectuur-/bouwhistorische wetenschap. Voorts van stedenbouwkundig belang vanwege de ligging in één van de belangrijke historische straten in de middeleeuwse stad.

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Monumenten

Meer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.