Arnhem - Jansstraat 31 - De Wildeman

(8334) monumentenregister Monumentnummer: 8334

Introductie

Fors, in oorsprong waarschijnlijk vroeg 15de-eeuws bakstenen huis, waarvan zijgevels, achtergevel met trappen, grote gewelfkelder en delen der balklagen uit deze periode bewaard bleven. Gewijzigde lijstgevel met kozijnen en schuiframen (eerste kwart 19de eeuw) en nisje met beeldje van De Wildeman (waarschijnlijk 17de eeuw).

Kenmerken

• Datering: 15de eeuw met latere wijzigingen
• Architect: niet bekend/onderzocht
• Bouwstijl: middeleeuwse bouwwijze en latere
• Rijksmonument sinds: 14 oktober 1965

Historische gegevens rijksmonumenten Arnhem

Onderstaande gegevens over dit rijksmonument zijn in 1995 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij elkaar gezet. De opzet van de tekst volgt die van de MIP/MSP 1850-1940 rijksmonumentenregister systematiek. Deze systematiek was in die jaren in zwang. Het monument is echter al vóór die tijd beschermd. Vermoedelijk is het een vingeroefening geweest om oudere monumenten op een zelfde wijze in het register op te nemen. Dit is gedaan voor ca. 50 Arnhemse rijksmonumenten. In de meeste gevallen is de wijziging niet doorgevoerd in het register. De tekst geeft een korte geschiedenis, beschrijving en de monumentale waarden van het monument. Deze gegevens worden nu nog relevant geacht voor de kennisbank.

Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Geschiedenis

Reeds in de 16de eeuw is er sprake van een huis "De Wildeman" in de Jansstraat. Het huidige gevelbeeldje, geplaatst in een nis in de voorgevel is hoogstwaarschijnlijk van jongere datum. In een processtuk uit ca. 1600 in het gemeentearchief wordt gesproken over een te vernieuwen beeldje "de Wildeman", omdat "den ouden wildeman ten deel van Reijn van Lunteren, half bij sinnen, int leste van sijn leven affgstoten is worden". Mogelijk dateert het beeldje dus uit de 17de eeuw. Het is geplaatst in een veel ouder pand, waarvan aanzienlijke delen nog dateren uit de 15de eeuw. Van dit middeleeuwse huis bleven de forse achtergevel met trappen en rookkanaal, een grote gewelfkelder en delen van de zijgevels behouden. Het is mogelijk, dat ook de voorgevel nog middeleeuws metselwerk verbergt achter de 19de-eeuwse pleister. De voorgevel werd in het begin van de 19de eeuw gemoderniseerd. In de late 19de eeuw was in het pand een bakkerij gevestigd (de Roos), later een aantal generaties slagers. In een 18de-eeuws keldergedeelte bevindt zich dan ook nog een later ingebouwde rookruimte. Tegen de achtergevel bevindt zich een onderkelderde 19de-eeuwse achterbouw. In het recente verleden is bij een brand de oude kapconstructie van het huis en de bovenste balklaag verloren gegaan en vervangen door een sobere nieuwe constructie. Het inwendige is overigens ook geheel gemoderniseerd.

Omschrijving

Huis, gelegen aan de oostelijke zijde van de Jansstraat, tegenover de aansluiting van de Pauwstraat. Het pand bezit een rechthoekige plattegrond, drie bouwlagen, een zolderverdieping en een schilddak met de nokrichting haaks op de voorgevel, gedekt met opnieuw verbeterde Hollandse pannen. Aan de achterzijde sluit het dak aan op een zware middeleeuwse trapgevel. De drie traveeën brede voorgevel is gepleisterd en sluit aan de bovenzijde af met een modern houten fries en een geprofileerde kroonlijst. De pui is geheel gemoderniseerd. In de tweede bouwlaag bevinden zich drie kozijnen met ojiefprofiel, houten lekdorpels en enkelruits schuiframen. In de derde bouwlaag bevinden zich drie vensters, waarvan het middelste iets groter is en een kozijn met middenstijl bezit, waarin twee enkelruits ramen en een oud 2-ruits bovendeel van een voormalig schuifraam. De vensters aan weerszijden bezitten 4-ruits schuiframen. Geheel links in de tweede bouwlaag bevindt zich een groen geschilderd rondboognisje, waarin een beeldje van "de Wildeman", een op een korte broek na naakt mansfiguurtje met knots. De zijgevels zijn niet zichtbaar. De in grote baksteen (formaten 27-28x6x13, 10 lagen = 81 cm.) gemetselde achtergevel sluit aan de bovenzijde af met een zware trapgevel met uitgemetseld rookkanaal aan de binnenzijde. Op de zolderverdieping twee getoogde vensters met luiksponningen in de bakstenen dagkanten. Tegen de achtergevel staat een niet monumentale 19de-eeuwse achterbouw.

In het inwendige zijn onder meer van belang: grote waarschijnlijk vroeg 15de-eeuwse bakstenen gewelfkelder onder het voorste deel van het huis (baksteenformaat 27-28x6-6½x13 cm. 10 lagen= 79-80 cm.), met de gewelfkruin-richting haaks op de straat. De kelder meet 9,69 x 5,24, de kruinhoogte is 2,73 meter. In de zuidwesthoek bevindt zich een hoge bakstenen trap met klimmend gewelf naar de voormalige ingang aan de Jansstraat. Aan de oostzijde bevindt zich een zware scheidingsmuur met rondboogdoor-gang naar een 18de- eeuwse kelderruimte, waarvan het vloerniveau 55 cm. hoger ligt dan de voorkelder. Deze 18de-eeuwse ruimte bezit een tongewelf met kruinhoogte 2,90 meter. Aan de zuidzijde een afgescheiden rechthoekige rookruimte. Een 18de-eeuwse muur (baksteenformaat 22x4½x10cm.) aan de oostzijde scheidt deze ruimte af van een jongere kelderruimte met troggewelfjes, waarvan de vloer 56 hoger ligt dan de 18de-eeuwse ruimte. In deze ruimte een getoogde doorgang naar de houten trap, die leidt naar de begane grondverdieping in het 19de-eeuwse achterhuis.

De balklagen met sleutelstukken e.d. in het huis zijn niet zichtbaar. De kapconstructie is na brand, waarbij ook de bovenste balklaag verloren ging, geheel vernieuwd.

Waardering

Het huis met eenvoudige lijstgevel met 19de-eeuwse detaillering en moderne pui en belangrijke restanten van middeleeuwse casco (zware trapgevel aan achterzijde, kelder, zijgevels, delen balklagen) heeft een interessante bouwgeschiedenis, welke deels afleesbaar is en van belang voor de architectuur- en bouwhistorische wetenschap. Het huis is van algemeen belang wegens architectuurhistorische waarde. Markant historisch gevelbeeldje. Voorts van stedenbouwkundig belang vanwege situering in de karakteristieke oostelijke gevelwand van de Jansstraat. Voorts als onderdeel van de oorspronkelijke nederzettingsstructuur (rooilijn, verkaveling) van de middeleeuwse stadskern van Arnhem. Het 19de-eeuwse achterhuis, geplaatst tegen de middeleeuwse achtergevel, heeft geen monumentale waarde.

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Monumenten

Meer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.