Arnhem - Kerkstraat bij 32/33
< Rijksmonumenten
Monumentnummer: 8343
Introductie
Laat middeleeuwse poort (15/16de eeuw), opgenomen in bouwvolume van het pand Kerkstraat 32/33 (apart als object beschermd, rijksmonumentnummer 8342) met brede korfboog-doorgangen, bakstenen zijwanden en moer- en kinderbalken zoldering, toegang gevend tot stadstuin achter Bakkerstraat 19 (rijksmonumentnummer 8298).
Kenmerken
- Datering: 15de/16de eeuw
- Architect: niet bekend/onderzocht
- Bouwstijl: laat middeleeuwse bouwwijze
- Rijksmonument sinds: 14 oktober 1965
Historische gegevens rijksmonumenten Arnhem
Onderstaande gegevens over dit rijksmonument zijn in 1995 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij elkaar gezet. De opzet van de tekst volgt die van de MIP/MSP 1850-1940 rijksmonumentenregister systematiek. Deze systematiek was in die jaren in zwang. Het monument is echter al vóór die tijd beschermd. Vermoedelijk is het een vingeroefening geweest om oudere monumenten op een zelfde wijze in het register op te nemen. Dit is gedaan voor ca. 50 Arnhemse rijksmonumenten. In de meeste gevallen is de wijziging niet doorgevoerd in het register. De tekst geeft een korte geschiedenis, beschrijving en de monumentale waarden van het monument. Deze gegevens worden nu nog relevant geacht voor de kennisbank.
Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.
Geschiedenis
Het huis Kerkstraat 32/33 (apart beschermd object onder nummer 8342) heeft een complexe bouwgeschiedenis (zich uitstrekkende van de 15de eeuw tot eerste helft 20ste eeuw), die ten dele samenhangt met de bouw van een in het bouwvolume van het pand opgenomen laat middeleeuwse poortdoorgang. Deze poort is al zeer lang in bezit en gebruik bij het zogenaamde Notarishuis aan de Bakkerstraat (huisnr. 19) . De eerste vermelding van deze poort in samenhang met het Notarishuis dateert uit 1600: "het huis end hoffstad, staende in die Beckerstraet toebehoort hebbend saliger hopman Hans van Ringelbergh, mit een hoff ende ganck in die Kerckstraet utgaende". Het huidige huis Kerkstraat 32/33 is ten noorden van de poort en boven de poort opgetrokken. De beide zijwanden van de poort vertonen nog laat middeleeuws metselwerk. De zuidwand is echter ouder dan de noordwand, waarin een tweetal thans gedichte kelderlichten van de kelder van Kerkstraat 32/33 zijn opgenomen. De zuidwand bezit baksteen met een formaat van 27-28x6½-7x13½cm, 10 lagen = 76cm (vermoedelijk eerste helft 15de eeuw) en de noordwand (tevens de zijgevel van de onderbouw van het huis) bezit baksteen met een formaat 25-25½x5x12½ cm, 10 lagen = 68cm (16de eeuw?).
Deze gevel sluit boven aan tegen de onderzijde van een balk behorende bij de balklaag boven de poortdoorgang. Deze balk heeft aan de westzijde bij oplegging in de westelijke poortgevel met de doorgang een sleutelstuk en heeft dus in oorsprong geheel in het zicht gelegen. De gevel is derhalve vrijwel zeker in een later stadium onder deze balk opgetrokken. De zuidelijke zijwand van de poort sluit immers niet aan op een balk. Hier is de strijkbalk, van het moer- en kinderbalkenplafond dat de poort boven afsluit, gewoonweg voor de muur geplaatst en bezit ook geen sleutelstukken. Verder is duidelijk te zien dat de (jongere) noordgevel zowel aan de oostzijde als de westzijde in het metselwerk van de (oudere) poortdoorgangen is ingekast. Deze doorgangen, welke afsluiten met een korfboog bezitten ook baksteen met een formaat van 28x6½-7x13½cm, 10 lagen = 76cm. In de doorgang aan de achterzijde bevinden zich verder duimen van verdwenen poortdeuren. De beide doorgangen, de zuidelijke zijmuur en de balklaag dateren uit één bouwperiode, die gezien het gehanteerde formaat baksteen vermoedelijk te dateren is in de eerste helft van de 15de eeuw. De noordelijke wand is dus later geplaatst. waarschijnlijk was de poort toen nog verbonden met het er naast gelegen huis en behoorde waarschijnlijk in eerste aanleg nog niet bij het complex aan de Bakkerstraat. Mogelijk heeft men in de 16de eeuw, toen de poort ging behoren bij het pand aan de Bakkerstraat (in ieder geval vanaf 1600) de muur tussen de poortdoorgang en het ernaast gelegen huis Kerkstraat 33 opgetrokken, waardoor de poort dus gescheiden werd van dit huis.
Vermoedelijk heeft het geheel (Kerkstraat 32/33 en poort) in haar eerste (15de eeuwse) opzet bestaan uit een éénlaags diep huis met ten zuiden ervan een poort, waarvan tenminste muurdelen van de achterbouw en de poort zelf nog bestaan. De oude restanten van de achterbouw van Kerkstraat 32/33 lijken te hebben behoort tot een stadsboerderij. In 1629 zou dit huis gewijzigd kunnen zijn in een tweelaags voorhuis in de opzet van de dwarshuis aan de straat met boven de poort nog een kamer en een smaller hier haaks op gericht éénlaags achterhuis (het restant van de achterbouw van het oudere huis).
Omschrijving
Een poortdoorgang opgenomen in het zuidelijke deel van de onderbouw van het huis Kerkstraat 32/33 met aan de oost- en westzijde een brede doorgang afgesloten door een korfboog. De doorgang met boog aan de zijde van de Kerkstraat is gepleisterd (één geheel met de voorgevel van Kerkstraat 32/33) en de dagkant van de boog is afgeschuind. De beide Y-ankers ter weerszijden van de boog behoren tot de balklaag die deze poort binnen afdekt. De boogdoorgang in de westgevel is uitgevoerd in baksteen (schoon werk). De korfboog is steens dik. De zuidelijke zijwand is ook opgetrokken in een groot formaat baksteen en verder blind. De noordelijke zijwand bezit ook bakstenen muurwerk, grotendeels in kruisverband, opgetrokken in steen van een iets kleiner formaat met inkassingen bij de muurdammen van beide doorgangen. In deze gevel bevinden zich onder twee kleine, door segmentbogen afgesloten kelderlichten, welke thans zijn dichtgemetseld. Links boven bevindt zich een klein rechthoekig venster met een deels gepleisterde omlijsting. Het bovendeel van de gevel bezit restanten van pleisterwerk. Het plafond bezit drie tussen de west- en oostgevel opgelegde moerbalken. De noordelijke bevindt zich boven de noordelijke zijmuur en bezit aan de westzijde een sleutelstuk dat één geheel vormt met de balk. De middenbalk is minder zwaar uitgevoerd dan de zuidelijke- en noordelijke balk. Twee hier haaks opgelegde balken en strijkbalken bij de oost- en westgevel boven de poortbogen (met een zelfde maatvoering als de middenbalk) doorkruisen deze middelste moerbalk en verdelen het plafond in zes vakken. Over dit geheel is vervolgens een reeks tussen de noord- en zuidgevel opgelegde kinderbinten gelegd, met in het middelste vak aan de noordzijde een raveling. Ter plaatse van deze raveling is tevens een gedeelte uit de moerbalk gehakt (voor een bij de bouw van een kamer in 1629 boven deze poort gemetselde ondersteuning (haardgewelf) van een stookplaats (?), welke thans is verdwenen. Op de kinderbinten zijn vloerdelen gelegd welke het plafond completeren. De poort is bestraat met klinkers.
Waardering
Vrij gaaf bewaard gebleven laat middeleeuwse poortdoorgang, thans in de gemeente het laatste voorbeeld van een dergelijke middeleeuwse doorgang vanuit de straat naar achtertuinen. Verder is het opmerkelijk dat de poort is opgenomen in een huis. Voorts van belang voor bouwhistorische wetenschap vanwege complexe, nog altijd afleesbare bouwgeschiedenis (met name in samenhang met het huis Kerkstraat 32/33, mogelijk oorspronkelijk een stadsboerderij). Tenslotte van belang als goed bewaard gebleven en herkenbaar relict van de historische stedenbouwkundige structuur van de Arnhemse binnenstad.
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sMeer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.
Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 16 jul 2024 om 02:00.