Arnhem - Korenmarkt 26 - Oude Lutherse Kerk

< Rijksmonumenten


(8348) monumentenregister Monumentnummer: 8348

Introductie

Voormalige Lutherse kerk. Zaalkerk (gebouwd 1735-1737) met bakstenen gevels, geleed door pilasters van de kolossale orde met Ionische kapitelen. Voorgevel met groot fronton, waarin Lodewijk XIV decoratie, Luthers zwaanreliëf boven ingang. Verbouwd tot pakhuis omstreeks 1900.

Zwart-witfoto van het gebouw op de hoek van de straat.
De voormalige Lutherse kerk. Foto door G. Th. Delemarre, 1961. Beeldbank RCE, CC BY-SA 3.0


Kenmerken

  • Datering: 1735-1737
  • Architect: Leendert Viervant de Oude (?)
  • Bouwstijl: classicisme, Lodewijk XIV (beeldhouwwerk)
  • Rijksmonument sinds: 14 oktober 1965

Historische gegevens rijksmonumenten Arnhem

Onderstaande gegevens over dit rijksmonument zijn in 1995 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij elkaar gezet. De opzet van de tekst volgt die van de MIP/MSP 1850-1940 rijksmonumentenregister systematiek. Deze systematiek was in die jaren in zwang. Het monument is echter al vóór die tijd beschermd. Vermoedelijk is het een vingeroefening geweest om oudere monumenten op een zelfde wijze in het register op te nemen. Dit is gedaan voor ca. 50 Arnhemse rijksmonumenten. In de meeste gevallen is de wijziging niet doorgevoerd in het register. De tekst geeft een korte geschiedenis, beschrijving en de monumentale waarden van het monument. Deze gegevens worden nu nog relevant geacht voor de kennisbank.

Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Geschiedenis

De Lutheranen van Arnhem kwamen vanaf 1644 onafgebroken bijeen in het forse middeleeuwse huis De Bontenburg aan de Korenmarkt. In dit huis kwam men, dikwijls gestoord door de stedelijke autoriteit, in een achterkamer bijeen. Na deze moeilijke periode krijgt de Lutherse gemeenschap in 1735 toestemming tot het oprichten van een eigen kerkgebouw, dat overigens niet te opvallend van vorm mocht zijn. De kerk werd gebouwd op het kavel van het huis De Bontenburg, dat hiervoor werd gesloopt. Gekozen werd voor een sobere bakstenen zaalkerk in classicistische stijl, met enige natuurstenen decoraties in Lodewijk XIV-vormen (mogelijk een ontwerp van Leendert Viervant de Oude, overleden 1762). Het gebouw staat op een ingebouwd hoekkavel (hoek Korenmarkt/Luthersestraat) en kon dus maar aan twee zijden (voorgevel en linker zijgevel) door vensters verlicht worden. De kerk bezat oorspronkelijk hoge rondboogvensters met houten veelruits ramen, waarvan de raamopeningen aan het einde van de 19de eeuw werden gevuld met bakstenen velden met daarin luikopeningen, waardoor de kerk het uiterlijk (en ook de functie!) van een pakhuis kreeg. Het interieur was blijkens oude afbeeldingen ook zeer sober. Tegen de korte achterwand stond de preekstoel, aan weerszijden geflankeerd door tekstborden. Tegen de lange kerkwanden stonden banken, waarvan de banken nabij de preekstoel overhuifd waren. In de middenruimte bevond zich een bankenblok. Voor de kansel was een kleine ruimte ingericht voor de Avondmaalsviering.

De Lutheranen verhuisden in 1899 naar een nieuwe kerk in neogotische stijl aan de Spoorwegstraat van de architect A. Freem.

De oude kerk is een eenvoudig bakstenen gebouw met een hoge plint en Ionische pilasters die de muur geleden, met daartussen telkens een rondboognis (oorspronkelijk een venster). De voorgevel met fronton bevat natuursteen voor de plint en deuromlijsting. Het is het enige kerkgebouw uit de 18de eeuw dat in Arnhem bewaard is gebleven.

Omschrijving

De voormalige kerk is gelegen in de noordwest hoek van het oude centrum aan de zuidzijde van de Korenmarkt, het plein dat vroeger het handelscentrum van de stad was. Links naast de voorgevel sluit de Luthersestraat, een smal straatje, aan op de Korenmarkt. De Korenmarkt bevat bebouwing bestaande uit forse pakhuizen en woon/winkelpanden. Blikvanger is de Korenbeurs midden op het plein. De voormalige Luthersekerk is ook een opvallend gebouw, maar is door de verbouwing tot pakhuis niet direct als kerk herkenbaar.

De zaalkerk heeft een rechthoekige plattegrond en heeft een omlopend afgeplat schilddak, gedekt met rode mulden-pannen.

De gevels bevatten een hoog hardstenen plint, met daarboven in de zijgevel een bakstenen strook, afgesloten door een natuurstenen waterlijst. In de voorgevel is de plint van zandsteen en is doorgetrokken tot aan de waterlijst. Op deze waterlijst zijn bakstenen pilasters met zandstenen basementen en Ionische kapitelen geplaatst. De kapitelen dragen een gepleisterd fries en een geprofileerde houten kroonlijst op met bladwerk gedecoreerde consoles. In de vakken tussen de pilasters is telkens een hoog rondboogvenster geplaatst. Deze vensters zijn thans dichtgezet met machinale baksteen, waarin onder en boven gekoppelde rondboogopeningen met luiken zijn aangebracht. Onderin deze dichtgezette vensters is telkens een getoogd breed laag venstertje aangebracht. De voorgevel heeft een ingang met dagkanten bestaande uit driezijdige gepleisterde pijlers met bladkapitelen. Boven de deuren bevindt zich een reliëf met de voorstelling van de Lutherse zwaan. De voorgevel sluit af met een fronton met in het tympaan bladdecoraties in reliëf.

Waardering

Zeldzaam voorbeeld van een (voormalige) zaalkerk in classicistische stijl uit eerste helft 18de eeuw, fraai van verhoudingen en voorzien van historisch waardevolle bouwsculptuur in Lodewijk XIV-stijl. De gevel speelt een belangrijke rol in het historische beeld van Korenmarkt.




Zie ook

ArtikelenHoort bij deze thema's Begrippen

Classicisme en Vroege Barok

Meer informatie

Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 5 sep 2024 om 02:01.