Arnhem - Rijnstraat 40

(8358) monumentenregister Monumentnummer: 8358

Introductie

In oorsprong 15de-eeuws huis, thans in gebruik als winkelpand, met hoge middeleeuwse kap met stapelspanten (waarschijnlijk eerste kwart 16de eeuw), wat oudere kelder (15de eeuw) en nog deels middeleeuwse voorgevel met 19de-eeuwse vensterdetaillering. Fragment van getordeerde pinakel in de rechter bovenhoek, restant van de oorspronkelijk rijk uitgevoerde middeleeuwse topgevel. Delen van het metselwerk en staaf- en Y-ankers laatmiddeleeuws (16de eeuw). Ook de zijgevels zijn voor zover nog aanwezig, laat middeleeuws. De rechter sluit af met een zaagtandlijst. Merkwaardig restant waarschijnlijk laatmiddeleeuws achterhuisje, aansluitend op achterbouw.

Kenmerken

• Datering: vanaf de 15de eeuw
• Architect: niet bekend/onderzocht
• Bouwstijl: laat middeleeuwse bouwwijze
• Rijksmonument sinds: 14 oktober 1965

Historische gegevens rijksmonumenten Arnhem

Onderstaande gegevens over dit rijksmonument zijn in 1995 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij elkaar gezet. De opzet van de tekst volgt die van de MIP/MSP 1850-1940 rijksmonumentenregister systematiek. Deze systematiek was in die jaren in zwang. Het monument is echter al vóór die tijd beschermd. Vermoedelijk is het een vingeroefening geweest om oudere monumenten op een zelfde wijze in het register op te nemen. Dit is gedaan voor ca. 50 Arnhemse rijksmonumenten. In de meeste gevallen is de wijziging niet doorgevoerd in het register. De tekst geeft een korte geschiedenis, beschrijving en de monumentale waarden van het monument. Deze gegevens worden nu nog relevant geacht voor de kennisbank.

Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Geschiedenis

Oudste deel van dit huis is waarschijnlijk de kelder, die gezien type en (slechts fragmentarisch meetbare) baksteenformaten zal dateren uit de 15de eeuw. Zijgevels en kap maken een vroeg 16de-eeuwse indruk, evenals de in de 19de-eeuwse lijstgevel aanwezige fragmenten: oude staaf- en Y-ankers en zeldzaam fragment van getordeerde pinakel. Een foto uit 1910 toont de gevel zonder pleisterlaag. Boven de 19de-eeuwse vensters bevinden zich dan nog gemetselde bogen en verdiept liggende boogvelden. De muur- en hoekdammen doen zich voor als lisenen. Bij recentelijke verbouwingen is de pui op de hoekdelen en kroonlijst na (midden 20ste eeuw) geheel gemoderniseerd. Ook het inwendige van het pand is sterk gewijzigd en doorgebroken naar het belendende rijksmonument Rijnstraat 41 (rijksmonumentnummer 8359). De grote winkelruimten strekken zich uit tot in de niet oorspronkelijke achterbouw. Van de achtergevel is derhalve alleen de bovenste bouwlaag en de top bewaard gebleven.

Op de niet monumentale achterbouw sluit aan de zuidwestelijke zijde een restant van een laatmiddeleeuws gebouwtje aan, enig overgebleven, meest zuidelijke deel van een smal achterhuis, behorend tot Rijnstraat 40. Dit bouwdeel vertoont enig laat middeleeuws metselwerk.

Omschrijving

Het pand bezit een rechthoekige plattegrond, drie bouwlagen en zolderverdieping met verhoogde borstwering en zadeldak met forse wolfeinden boven voor- en achtergevel, gedekt met moderne gesmoorde pannen. De voorgevel met houten hoofdgestel is drie traveeën breed en bezit op de natuurstenen hoekdammen (met zandstenen consoles in neo-renaissance stijl) en hoofdgestel na geheel moderne pui. Het muurwerk hierboven is wit gepleisterd en voorzien van sierbanden, bestaande uit dubbele horizontale insnijdingen. Boven de vensters vlak gepleisterde lijsten. Per verdieping drie vensters met kozijnen met duivejagerprofilering en houten lekdorpels. In de tweede bouwlaag 6-ruits schuiframen, in de derde 4-ruits stolpramen en de kleine vensters in de bovenste bouwlaag bezitten dubbele draairamen. Voorts op vier niveaus middeleeuwse Y- en staafankers. De bovenste bouwlaag wordt uiterst rechts geflankeerd door restant van gemetselde getordeerde hoek-pinakel. zijgevels opgetrokken in laatmiddeleeuws baksteenmateriaal. Van de rechter is vanwege de inwendige doorbraken alleen het gedeelte ter hoogte van de derde bouwlaag en de muurkroon overgebleven, afsluitend met een bakstenen zaagtandfries.

Van de achtergevel is alleen het bovendeel met afgeknotte, gepleisterde top behouden. In deze gevel twee kozijnen met staafprofiel, houten lekdorpels en stolpramen met 2-ruits bovenlichten (restanten 6-ruits schuiframen) Links een niet oorspronkelijke ingang naar het plat op de achterbouw. Geheel in de top twee vensters met kozijnen met staafprofiel, het rechter met stolpraam, het linker is dichtgezet.

In het pand enkele historische onderdelen, deels teruggaand tot de oorspronkelijke aanleg van het pand. In het interieur zijn onder meer van belang: grote laat middeleeuwse, gepleisterde kelder onder voorhuis, voorzien van een vanaf het vloerniveau opgaand korfboogvormig gewelf met kruinrichting haaks op de voorgevel. De kelder was oorspronkelijke van het portaaltype, waarbij de toegang tot de straat van de kelder was afgescheiden door een dwarsmuur. Baksteenformaten wijzen op een datering in de 15de eeuw. De kelder is nu toegankelijk via forse bakstenen trap (eerste helft 19de eeuw) in de zuidoosthoek. Op de vloer rode plavuizen (19de eeuw). Voorts bezit het pand een oude eiken kapconstructie, bestaande uit drie kromstijlgebinten met biljoenen op de stijlen, houten pengatverbindingen, telmerken en stapelspanten met gespijkerde korbelen. Sporen, flieringen en vloer vernieuwd. De kromstijlen zijn bij een renovatie van de onderliggende verdieping waarschijnlijk afgezaagd en de restanten geplaatst op een nieuwe balklaag.

Het restant van het achterhuis, op geruime afstand gelegen van het aan de Rijnstraat gelegen huis bezit een rechthoekige plattegrond, twee bouwlagen en zolderverdieping met verhoogde borstwering, kort zadeldak met wolfeinden en zeer oude rode oud Hollandse pannen. De gepleisterde zuidgevel bezit twee venstertjes. De schouders van de afgeknotte gevel vertonen restanten van gebogen rollagen, hetgeen kan wijzen op de vroegere aanwezigheid van een Gelders-Overijsels geveltje. Inwendige geheel gemoderniseerd.

Waardering

Het thans als winkelpand in gebruik zijnde huis, met eenvoudige 19de-eeuwse lijstgevel, waarin fragmenten van laat middeleeuwse voorgevel bewaard bleven, oude kern met middeleeuwse kelder en kap is van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde. Het huis heeft een interessante en afleesbare bouwgeschiedenis (uitstrekkend van de 15de tot de 20ste eeuw), van belang voor de architectuur-/bouwhistorische wetenschap. Voorts van stedenbouwkundig belang vanwege de ligging in één van de belangrijkste historische straten in de middeleeuwse stad, naast het belangrijke rijksmonument Rijnstraat 41.

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Monumenten

Meer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.