Arnhem - Rijnstraat 41 - Huis De Matador
< Rijksmonumenten
Monumentnummer: 8359
Introductie
Langshuis, in oorsprong eerste helft 14de eeuw (kelders) en een casco uit de tweede helft van de 15de eeuw. Thans winkelpand, met gave middeleeuwse kap met stapeljukken, waarschijnlijk uit de tweede helft van de 15de eeuw of eerste kwart van de 16de eeuw, oude kelders en voorgevel met gaaf bewaard renaissance rolwerk in Vredeman de Vries-stijl (eerste kwart 17de eeuw) met gereconstrueerde kruisvensterdetaillering. Laat middeleeuwse zijgevels (rechter zijgevel sluit af met een lijst met ojiefprofiel in gebakken profielsteen). Achterbouw deels 19de en deels 20ste eeuw (jaren '20 en jaren'50).
Kenmerken
- Datering: vanaf de 14de eeuw tot en met de 20ste eeuw
- Architect: niet bekend/onderzocht
- Bouwstijl: middeleeuwse bouwwijze, renaissance (Vredeman de Vries-stijl) ook wel Gelderse gevel genaamd
- Rijksmonument sinds: 14 oktober 1965
Historische gegevens rijksmonumenten Arnhem
Onderstaande gegevens over dit rijksmonument zijn in 1995 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij elkaar gezet. De opzet van de tekst volgt die van de MIP/MSP 1850-1940 rijksmonumentenregister systematiek. Deze systematiek was in die jaren in zwang. Het monument is echter al vóór die tijd beschermd. Vermoedelijk is het een vingeroefening geweest om oudere monumenten op een zelfde wijze in het register op te nemen. Dit is gedaan voor ca. 50 Arnhemse rijksmonumenten. In de meeste gevallen is de wijziging niet doorgevoerd in het register. De tekst geeft een korte geschiedenis, beschrijving en de monumentale waarden van het monument. Deze gegevens worden nu nog relevant geacht voor de kennisbank.
Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.
Geschiedenis
Oudste onderdeel is de kelder onder het voorste deel van het pand, die gezien het type (tongewelf met oorspr. trapportaal) en baksteenformaat (29½-30x7½-8x15cm, 10 lagen = 85cm) zal dateren uit vroege 14de eeuw. zijgevels, driebeukige dwarse kelder onder het achterste deel en kap maken een laat 15de- of vroeg 16de-eeuwse indruk (bak-steenformaten 28x6½-7x13cm, 10 lagen = 79½cm). De fraaie voorgevel met in- en uitzwenkende topgevel met rolwerk in Vredeman de Vries-stijl is vroeg 17de-eeuws (rond 1600). Foto uit 1910 toont het pand nog met 18de- en 19de-eeuwse vensters, het gebogen fronton op de hals ontbreekt dan. De natuurstenen hoekdammen van de pui van vlak na 1910 zijn nog intact. De pui is op hoekdammen en kroonlijst na gemoderniseerd. Het inwendige is sterk gewijzigd en grotendeels doorgebroken naar het belendende pand Rijnstraat 40 (rijksmonumentnummer 8358). De winkelruimten strekken zich uit tot in de niet oorspronkelijke achterbouw, welke gezien de constructie en detaillering in twee perioden (19de- en jaren '20 van 20ste eeuw) tot stand is gekomen. Hier bevindt zich een trap en lichtkoepel uit jaren '50. De topgevel van achtergevel is opgetrokken in machinale baksteen.
Het huis, bekend als "De Matador", heeft gedurende een groot deel van de 20ste eeuw samen met Rijnstraat 40 één winkel gevormd (Lampe). Nieuwe restauratie voorgevel in 1995, waarbij de bij de naoorlogse restauratie gereconstrueerde en thans opgeslagen luiken worden hersteld en opnieuw aangebracht.
Omschrijving
Het pand heeft een rechthoekige plattegrond, twee bouwlagen, zolderverdieping met hoge borstwering en vliering onder zadeldak tussen een topgevel boven voor- en achtergevel. Dak gedekt met gesmoorde oud Hollandse pannen. De voorgevel telt drie traveeën en bezit op de natuurstenen hoekdammen, bekroond door zandstenen consoles in neo-renaissance stijl, met acanthusblad-decoraties en een puttokopje en hiertegen halfzuilen uit de jaren '50 van de 20ste eeuw na een geheel moderne pui. Pui sluit af met natuurstenen hoofdgestel (na 1910). Bovenliggende bouwlagen opgetrokken in oude baksteen (kruisverband) met zandstenen speklagen, waterlijsten en rolwerk. Vensters met gereconstrueerde strekken met zandstenen gebosseerde geboortestenen en sluitsteen en gereconstrueerde houten kruiskozijnen met glas-in-lood en opgeklampte luiken ter plaatse van de onderramen.
In topgevel op vlieringniveau een bakstenen rondboog-kruisvenster met gereconstrueerde bakstenen middenstijl, dagkanten (in machinale steen) en natuurstenen latei en kalf. In de bovenlichten en boogtrommel is glas-in-lood geplaatst. Baksteen van vensterboog, dagkanten en middenstijl ter plaatse van de bovenlichten afgeschuind. De onderlichten hadden blijkens nog aanwezige duimen luiken. Dit venster is aan weerszijden geflankeerd door een klein oculusvenster met glas-in-lood. Het rondboogvenster en oculi worden omgeven door gedecoreerd natuurstenen lijstwerk, behorende tot het systeem van het rolwerk waarmee deze topgevel is versierd. Vier Y-ankers in de topgevel. Topgevel van het Gelderse geveltype, met opeenvolging van uit- en inzwenkende gevelbeëindigingen, versierd met natuurstenen rolwerk in Vredeman de Vries-stijl. De natuurstenen deklijsten op deze in- en uitzwenkende geveleinden, krullen aan de uiteinden om (bij de uitzwenkende delen naar binnen, dat wil zeggen op het gevelvlak, bij de inzwenkende delen naar buiten om en steken uit de gevellijn uit). Dit geheel is ingebed in een schema van horizontale en verticale banden, met boven het rondboogvenster een patroon van gebogen banden en omkrullende banden, welke ondermeer een kleine, door een schouderboogafgesloten nis omgeven met een ovale band in de top. Het rolwerk heeft vlakke omrandingen en gebosseerde spiegelvlakken, op regelmatige afstanden onderbroken door cirkels met in centrum een knop. De gevel sluit af met een (gereconstrueerd) gebogen fronton op hoofdgestel (architraaf en fries nog oorspronkelijk) geplaatst op de hals. De topgevel en onderbouw gescheiden door een zandstenen geprofileerde cordonlijst. Op de hoeken van deze lijst rusten de schouderstukken van de topgevel (zandstenen blok met op het gebosseerde spiegelvlak in reliëf een gehoornde maskerkop met een ring in de bek).
De zijgevels zijn grotendeels opgetrokken in laat middeleeuws baksteenmateriaal. Van de linker zijn alleen fragmenten bewaard gebleven. De rechter zijgevel, gelegen aan een steeg is nog vrijwel geheel bewaard gebleven. De eerste bouwlaag is gepleisterd en de tweede bouwlaag licht vertind en sluit onder de dakvoet af met een bakstenen lijst met ojiefprofiel. In deze zijgevel sporen van dichtgemetselde vensteropeningen op de verdieping (links oorspr. een kloostervenster en rechts een kruisvenster). In linkerdeel van de gevel in de tweede bouwlaag een uitgemetseld rookkanaal, rustende op trapsgewijs uitgemetselde lagen baksteen. De gevel heeft op de verdiepingsscheiding staafankers en boven zeer lange staafankers (verankering balklaag van de zoldervloer en de jukstijlen van de kap). Van de achtergevel bleef maar weinig van het oude werk bewaard. De tuitgevelvormige deels gepleisterde topgevel is opgetrokken in machinale baksteen (laat 19de-eeuws) en is verder blind.
In het interieur zijn onder meer van belang: grote vroeg 14de-eeuwse, vrijwel geheel gepleisterde tongewelfkelder onder voorhuis (kruinrichting haaks op de voorgevel), met 17de- of vroeg 18de-eeuwse trap in middenas met basaltlava-treden op bakstenen onderbouw, dwars geplaatste 15de- of vroeg 16de-eeuwse kelder met twee arcaden, met per arcade een forse vierkante bakstenen middenpijler en korfboogvormige scheibogen, overwelfd met segmentboogvormige troggewelven, met kruinlijn parallel aan de straat, oude eiken kapconstructie, bestaande uit drie kromstijljukken met gesneden V-vormige telmerken en stapeljukken (schaargebinten) met gespijkerde schoren. Ook de sporen, haanhouten en flieringen zijn nog oorspronkelijk. In de kap is een vlieringvloer aangebracht, in het voorste deel nog daterend uit omstreeks 1600.
Waardering
Het thans als winkelpand in gebruik zijnde huis, met belangwekkende vroeg 17de-eeuwse Gelderse gevel met rolwerk in Vredeman de Vries-stijl, oudere kern met middeleeuwse kelders en kap is van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde. Het huis heeft een interessante en afleesbare bouwgeschiedenis (uitstrekkend van 14de tot de 20ste eeuw), van belang voor de architectuur-/bouwhistorische wetenschap. Voorts van stedenbouwkundig belang vanwege de ligging in één van de belangrijkste historische straten in de middeleeuwse stad, naast het eveneens belangwekkende rijksmonument Rijnstraat 40.
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sMeer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.
Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 16 jul 2024 om 02:00.