Arnhem - Vijzelstraat 9 - Vroudenbergh

< Rijksmonumenten


(8369) monumentenregister Monumentnummer: 8369

Introductie

Fors, in oorsprong zeker 14de-eeuws bakstenen huis, waarvan zijgevels, achtergevel met uitgemetseld rookkanaal op twee gotische boogjes en grote gewelfkelder uit deze periode bewaard bleven. Kap met stapelspanten, balklagen en consoles (17de eeuw). In het inwendige vertrekken met middeleeuwse kaarsnissen. Fraaie eiken spiltrap met eikelbekroning (waarschijnlijk 17de eeuw). De voorgevel is in het derde kwart van de 19de eeuw vernieuwd.

Foto van het pand met schoenenwinkel. Het gebouw heeft een houten pui, de rest van de voorgevel bestaat uit baksteen.
Huis Vroudenbergh. Foto door Ward van Wanrooij, CC BY-SA 3.0 NL https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/nl/deed.en, via Wikimedia Commons


Kenmerken

  • Datering: 14de eeuw, 17de eeuw, 19de eeuw (voorgevel)
  • Architect: niet bekend/onderzocht
  • Bouwstijl: middeleeuwse, 17de - en 19de- eeuwse bouwwijze
  • Rijksmonument sinds: 14 oktober 1965

Historische gegevens rijksmonumenten Arnhem

Onderstaande gegevens over dit rijksmonument zijn in 1995 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij elkaar gezet. De opzet van de tekst volgt die van de MIP/MSP 1850-1940 rijksmonumentenregister systematiek. Deze systematiek was in die jaren in zwang. Het monument is echter al vóór die tijd beschermd. Vermoedelijk is het een vingeroefening geweest om oudere monumenten op een zelfde wijze in het register op te nemen. Dit is gedaan voor ca. 50 Arnhemse rijksmonumenten. In de meeste gevallen is de wijziging niet doorgevoerd in het register. De tekst geeft een korte geschiedenis, beschrijving en de monumentale waarden van het monument. Deze gegevens worden nu nog relevant geacht voor de kennisbank.

Heeft u aanvullingen of verbeteringen? U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Geschiedenis

Het huis Vroudenbergh behoort tot de reeks zeer forse middeleeuwse burgersteenhuizen in Arnhem, waarvan de oorsprong zeker 14de-eeuws, zo niet ouder is. Uit deze periode zijn de bakstenen zij- en achtergevels en de kelder bewaard gebleven. De bakstenen zijn van groot formaat: 30½-31x6-7x14-14½ cm. (kelder), 30x14-15x6½-7 cm., 10 lagen = 81 cm (zijgevels), delen achtergevel 27½-30x13½-14x6½-7½, 10 lagen = 88-90 cm. Berends dateert de achtergevel in het eerste kwart van de 14de eeuw op grond van deze baksteenformaten. Aan de binnenzijde van de linker zijgevel is te zien, dat deze is gebruikt als gemene muur bij de bouw van het belendende huis Rijckestein (Vijzelstraat 7, rijksmonumentnummer 8368), dat gezien de baksteenformaten van wat jongere datum zal zijn als huis Vroudenbergh. De kapconstructie van dit in stadsrekeningen van 1353-'54 reeds genoemde huis kon dendrochronologisch worden gedateerd. Het hout werd gekapt in de winter van 1360-1361. De grote tongewelfkelder van Vroudenbergh bezit aanzienlijke afmetingen (binnenwerks 11, 78x6, 25 meter, kruinhoogte 2,60 meter) . De thans verdwenen trap naar de ingang aan de straatzijde wordt van de kelder afgescheiden door een bakstenen portaal met rondboogdoorgang. De kelder is dus van het in de l4de eeuw in Arnhem bij grote huizen vaker voorkomende tongewelf/portaaltype. De met de zij- en achtergevels min of meer overeenkomende baksteenformaten kunnen er op wijzen, dat deze bouwdelen gelijktijdig zijn ontstaan. De kelder is zeker niet later aangelegd.

Het huis Vroudenberch onderging vooral in de 17de eeuw wijzigingen, toen de balklagen grotendeels werden vernieuwd, als ook waarschijnlijk de kapconstructie, welke overigens sindsdien in zeer complete staat bewaard bleef (datering balkconsoles eerste kwart 17de eeuw door G.Berends) . De middeleeuwse zij- en achtergevels bleven bij deze verbouwingen tot vrijwel de oorspronkelijke hoogte intact en bezitten in het voorvertrek in de derde bouwlaag kaarsnissen. In de 19de eeuw werd het huis voorzien van een nieuwe voorgevel (lijstgevel) . De vroeg 20ste-eeuwse winkelpui heeft thans plaats gemaakt voor een geheel moderne pui invulling.

Omschrijving

Huis, gelegen aan de noordelijke zijde van de Vijzelstraat. Het pand bezit een rechthoekige plattegrond, drie bouwlagen, een zolderverdieping met verhoogde borstwering en een schilddak met de nokrichting haaks op de voorgevel, gedekt met moderne pannen. Op het voorschild een eenvoudige dakkapel. Het pand bezit een nog vrijwel geheel middeleeuws bouwvolume, dat in het derde kwart 19de eeuw een nieuwe voorgevel heeft gekregen. De zij- en achtergevels zijn gemetseld in een groot formaat baksteen (30x14-15x6½-7 cm. 10 lagen = 81 cm. Delen achtergevel 27½-30x13½ -14x6½-7½, 10 lagen = 88-90 cm.) . De drie traveeën brede voorgevel bezit een op enige restanten van een vroeg 20ste-eeuwse winkelpui na geheel gemoderniseerde eerste bouwlaag. De bovengevel is gemetseld in baksteen in kruisverband en eindigt met een houten hoofdgestel. In de tweede bouwlaag bevinden zich drie vensters met geprofileerde omlijstingen met palmetornamenten midden boven, voorzien van 4-ruits schuiframen. In de derde bouwlaag bevinden zich drie vensters met strekken en 4-ruits schuiframen. De zijgevels zijn niet zichtbaar. Aan de binnenzijde is te zien dat de zware linker zijgevel waarschijnlijk als gemene muur is gebruikt voor de bouw van het 14de-eeuwse pand Vijzelstraat 7 (Rijckestein). In de gevel diverse staafankers. De in grote baksteen gemetselde achtergevel is tot en met de hoog opgetrokken borstwering intact. Twee bakstenen waterlijsten. In deze gevel diverse bouwsporen van voormalige (klooster)vensters, met restanten van natuurstenen onderdelen. Thans bevat deze gevel enige 19de-eeuwse vensters met gewijzigde ramen. In het midden een gepleisterd, uitgemetseld rookkanaal, uitgekraagd op twee gemetselde gotische boogjes op bakstenen consoles.

In het inwendige zijn onder meer van belang: grote vroeg 14de-eeuwse bakstenen gewelfkelder (formaat 30½-31x6-7x14-14½ cm.), met de kruinrichting haaks op de straat. De kelder is van het portaaltype: de trap was middels een bakstenen portaal met rondboogdoorgang van de grote kelderruimte gescheiden. De trap is niet meer aanwezig. Voorts een eiken spiltrap met getordeerde paal en eikelbekroning (17de eeuw), balkenzolderingen en consoles (17de eeuw) en eenvoudige sleutelstukken. In vertrekken in twee bouwlagen in de zijwanden middeleeuwse kaarsnissen (totaal 4 stuks). In het achtervertrek een nis met dichtgezette doorgang naar buurpand Vijzelstraat 10. Waarschijnlijk 17de-eeuwse kapconstructie, bestaande uit vijf kromstijlgebinten met dekbalken, pengatverbindingen, rechte korbeien en schoren en gehakte telmerken. Hierboven eenvoudige topspanten, grotendeels bestaande uit gespijkerde rondhouten onderdelen. Hoge gemetselde middeleeuwse borstwering waarop muurplaat en rondhouten sporen rusten.

Waardering

Het huis met eenvoudige 19de-eeuwse lijstgevel en belangrijk middeleeuwse casco en vele belangrijke inwendige elementen (kelder, kapconstructies, balklagen, spiltrap, etc.) heeft een interessante bouwgeschiedenis, welke grotendeels afleesbaar is en van belang voor de architectuur- en bouwhistorische wetenschap. Het huis is van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde. Het pand behoort tot de oudste stenen huizen in de stad. Voorts van stedenbouwkundig belang vanwege situering in de karakteristieke zuidelijke gevelwand van de Vijzelstraat, te midden van reeks zeer oude stenen huizen. Voorts als onderdeel van de oorspronkelijke nederzettingsstructuur (rooilijn, verkaveling) van de middeleeuwse stadskern van Arnhem.




Zie ook

ArtikelenHoort bij deze thema's

Meer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 17 jul 2024 om 02:01.