Prismaglas

Introductie

Prismaglas is een glas dat geschikt is om daglicht ver en verspreid in een ruimte te brengen door reflectie en breking. Het wordt in mallen gegoten of geperst, meestal in de vorm van tegels.

Prismategels vermoedelijk van Luxfer in een daklicht in het jachtslot Sint Hubertus in Otterloo op de Veluwe (foto Michiel van Hunen)

Kelderlicht van Emile Sanders met prismategels van Vera-Lux aan de Keizersgracht 496 te Amsterdam. De gebroken prisma’s laten de kwetsbaarheid van deze kelderlichten zien

Geschiedenis

Zeventiende eeuw

De vroegst bekende toepassing van prisma’s dateert al uit de zeventiende eeuw, toen men probeerde lichttoetreding in schepen te krijgen. Dit zonder hulp van bijvoorbeeld olielampen, die brandgevaarlijk waren voor zowel schip als lading. Het vroegst bekende patent voor een prismaglas dateert uit 1684 en is van Edward Wyndus. De prisma’s vonden hun weg naar toepassingen op land in stoepen, voor de verlichting van kelders en souterrains.

Negentiende eeuw

Vanaf ten minste de vroege negentiende eeuw zijn prismaglazen ook toegepast in of aan gebouwen, daar waar lichttoetreding problematisch was of vlakglas niet mogelijk of niet gewenst. Al snel resulteerde dit in glazen tegels met prisma’s aan de onderzijde. Deze tegels werden in Engeland gemaakt door de Hayward Brothers vanaf 1871 en in Amerika vanaf 1897 door de Luxfer Prism Company. ‘Lux’ is latijn voor ‘licht’, en ‘fer’ voor ‘doorgeven’. Varianten op de Luxfer Prism Tiles waren ‘Vera-Lux’, ‘Translux’ en ‘Vaculith’. Met name Vera-Lux is in Nederland toegepast. De tegels werden niet alleen met prisma’s aan de onderzijde gemaakt maar ook met verschillende andere vormen, al naar gelang de gewenste lichtspreiding.

Twintigste eeuw

Prismaglas is ook gemaakt in platen en bijvoorbeeld gebruikt in Berlages Haagse Gemeentemuseum uit 1935 voor verlichting van tentoonstellingsruimten. Dit glas is destijds ook wel ‘reflex-’ of ‘refraxglas’ genoemd.

Eenentwintigste eeuw

Prismaglas wordt nog steeds gemaakt, vooral in de vorm van tegels voor toepassing in kelderlichten. Vaak worden ze met meerdere in beton gegoten en als prefab kelderlicht geleverd. De huidige tegels komen soms sterk overeen met de holle glazen bouwstenen. Al zijn er nog steeds massieve, dunne tegels te koop.

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

• Glas
• Bouwmaterialen

Trefwoorden

Specialist(en)

• Taco Hermans

---

Prismaglas is een vlakglas dat geschikt is om daglicht ver en verspreid in een ruimte te brengen door reflectie en breking. (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Glas is de verzamelnaam voor hard, doorzichtig, niet kristallijn materiaal, bereid uit gesmolten zand, kalk en soda (natriumcarbonaat) of potas (kaliumcarbonaat). Met 'niet kristallijn' wordt bedoeld dat glas een gestolde vloeistof is.

Daglicht voor de belichting van een object is licht van buiten dat gewoonlijk wordt gereflecteerd of gefilterd door middel van neutraal gekleurd materiaal.

Een mal is een gietvorm waarmee een afgietsel van een voorwerp of een onderdeel wordt gemaakt. Vloeistof wordt in de mal gegoten en stolt, waardoor de na te maken vorm ontstaat. (Conservation Dictionary)", "In hout, gips, steen of metaal gesneden, verdiepte vorm, mogelijk aangevuld met een tegenvorm. Wordt gevuld met een zachter materiaal dan de mal ter verkrijging van een voorwerp. Zo zijn er houten mallen voor koeken, gipsen mallen om wassen beeldjes mee te maken of mallen van steen voor de vervaardiging van bijvoorbeeld tin-loden pelgrimsinsignes of devotiebeeldjes van klei (die vervolgens worden gebakken). RT matrijs; pons. (Religieus Erfgoedthesaurus). In negatieve vorm uitgezaagde plank waarmee door de stukadoor een lijst wordt getrokken (Van aaks tot zwei)", "In negatieve vorm uitgezaagde plank waarmee door de stukadoor een lijst wordt getrokken. (Van aaks tot zwei)")

Gebakken plak klei, al dan niet geglazuurd. Op de tegel kan een voorstelling of een tekst ingebakken zijn. Ook een reliëf kan de tegel sieren.