Rijksmonumenten - Canonvenster 36 - Anton de Kom

Introductie

De Canon van Nederland geeft dit venster als ondertitel "Strijd tegen racisme en kolonialisme" en introduceert het venster als volgt:

Anton de Kom is een Surinaamse antikoloniale schrijver, activist en verzetsheld. In 1934 publiceert hij zijn boek Wij slaven van Suriname, een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing. Nog steeds wordt zijn boek veel gelezen, omdat het de koloniale machtsstructuren inzichtelijk maakt voor een groot publiek.

Surinaamse held, sporen in Nederland

De Kom (1898 -1945) is vooraleerst bekend als auteur van het boek "Wij slaven van Suriname." (1934). Zijn daden zijn zeker zo opmerkelijk gezien de tijd waarin hij leefde. In een koloniaal Suriname trad hij op als activistisch voorvechter voor zijn medeburgers, hetgeen hem de bijnaam 'papa De Kom', maar ook gevangenneming opleverde. Daarna, onvrijwillig op transport gezet terug naar Nederland, sloot hij zich aan bij links georiënteerde politieke groeperingen. Dit resulteerde vervolgens in actief verzet tegen de Duitsers. Zijn verzetsactiviteiten heeft hij met de dood in het concentratiekamp Sandbostel moeten bekopen. Voor meer informatie over De Koms' leven verwijzen we naar de bronnen hieronder.

In Nederland is een aantal rijksmonumenten die verbonden kunnen worden met het leven van Anton de Kom. Zij worden hieronder vermeld. Een paar andere plekken zijn hiervoor ook van belang, maar zijn geen rijksmonument:

• Johannes Camphuisstraat 296 in Den Haag. Hier woonde hij met vrouw en kinderen. Voor het huis is een 'struikelsteen' geplaatst;
• Nationaal Ereveld in Loenen. Nadat zijn lichaam in 1960 is geïdentificeerd in een massagraf bij Sandbostel, is hij herbegraven op deze begraafplaats;
• Diverse herdenkingslocaties. Met het groeiende bewustzijn over het slavernijverleden en de rol van De Kom hierin, is een aantal herdenkingslocaties ingericht: een monument van de hand van Jikke van Loon (2006) op het Anton-de-Kom-plein in Amsterdam, muurschildering door Hedy Tjin in Amsterdam-Zuid (2020), gedenksteen in de Nieuwe Kerk in Amsterdam (2022).

Rijksmonumenten

De rijksmonumenten waar Anton de Kom ook daadwerkelijk geweest is, zijn:

• Den Haag, Huis Huguetan Lange Voorhout 34, rijksmonument 17705;
• Utrecht, N.V.-Huis Oudegracht 245, rijksmonument 36543;
• Scheveningen, Nationaal Monument Oranjehotel, rijksmonument 532525;
• Vught, Nationaal Monument Kamp Vught, complex 521303.

Andere verzetsstrijders met een koloniale achtergrond

Naast de Kom zijn er andere verzetsstrijders in Nederland geweest afkomstig uit de toen nog Nederlandse koloniën, behalve het Caribisch gebied en Suriname ook Indonesië. Zij waren dikwijls naar Nederland gekomen voor studie en opleiding en vonden elkaar reeds voor de oorlog in anti-kolonialistische, onafhankelijkheid- en of communistische ideeën en gezelschappen. Door de oorlog werd het onmogelijk om terug te keren naar de landen van oorsprong. Velen van hen hebben zich aangesloten bij het Nederlandse verzet. Enkele namen zijn:

• Segundo Jorge Adelberto 'Boy’ Ecury (1922-1944), opgesloten in het Oranjehotel (rijksmonument 532525) en gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte (rijksmonument 532526);
• George Maduro (1916-1945), opgesloten in het Oranjehotel (rijksmonument 532525);
• Rudi Jansz (1914-1965), opgesloten in Kamp Amersfoort (rijksmonumentencomplex 529205);
• Anda Kerkhoven (1919-1945), In het Academiegebouw van de Universiteit van Groningen is een gedenkraam aan haar gewijd (rijksmonument 485446).

Madurodam

Van deze mensen is de nagedachtenis van één op bijzondere wijze tot uitdrukking gebracht. De ouders van George Maduro schonken het geld voor de bouw van een miniatuurstad en verbonden zijn naam hieraan: Madurodam. Op 2 juli 1952 opende het stadje zijn deuren in Den Haag en het is tot op de dag van vandaag een populaire bestemming. Op een schaal van 1:25 zijn zowel historische monumenten als hedendaagse bouwwerken te bekijken. In Madurodam zijn diverse rijksmonumenten op schaal nagebouwd, maar het stadje zelf is geen rijksmonument. Wel is er een herinneringsmonument opgericht voor George Maduro.

Meer kennis en onderzoek

We pretenderen niet met deze opsomming compleet te zijn. Nieuw onderzoek kan nieuwe feiten aan het licht brengen en wellicht nog andere rijksmonumenten. Hieronder zijn slechts enkele bronnen weergegeven. Over veel mensen, gebeurtenissen, gebouwen en locaties is meer kennis in boekvorm of op internet te vinden.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed nodigt graag iedereen uit om een rijksmonument uit het rijksmonumentenregister aan te dragen voor dit venster. Uw voorstel kunt u, met een toelichting indienen via het reactieformulier onder aan de pagina.

Bronnen en verwijzingen

• A. Boots en R. Woortman, Anton de Kom. Biografie 1898-1945/1945-2009. Uitgever AtlasContact 2009
• Marie-Cécile van Hintum, Kerkhoven, Mélisande Tatiana Marie, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, 22/05/2018
• De Nieuwe Kerk Amsterdam, Gedenksteen onthuld voor Anton de Kom.
• Oorlogsbronnen, Rudi Jansz
• Oorlogsgravenstichting, Cornelis Gerhard Anton de Kom 1898-1945
• Oorlogsgravenstichting, Segundo Jorge Adelberto Ecury 1922-1944
• Oorlogsgravenstichting, George John Lionel Maduro 1916-1945
• G.J. Oostindie, 'Kom, Cornelis Gerhard Anton de (1898-1945)', in Biografisch Woordenboek van Nederland, 12-11-2013
• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Blog, Het leven van Anton de Kom in zeven historische plekken.

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten - Canon van Nederland
• Rijksmonumenten - Canonvenster 23 - Slavernij (Let op: pagina bestaat niet.)
• Rijksmonumenten - Canonvenster 25 - Sara Burgerhart
• Rijksmonumenten - Canonvenster 50 - Het Oranjegevoel

Hoort bij deze thema's

• Canon van Nederland
• Monumenten