Rijksmonumenten

Introductie

De Canon van Nederland geeft als onderschrift bij dit venster:

Lekker stout in een keurig land. ‘Doe nooit wat je moeder zegt, dan komt het allemaal terecht’, zei Annie M.G. Schmidt. Gewoon zeggen wat je te zeggen hebt, niet moeilijk doen, ingaan tegen onlogische regels en tegendraadse humor zijn de geheimen van haar schrijverschap.

Afb. 1 Annie M.G. Schmidt. Foto door Marcel Antonisse / Anefo, CC BY 3.0 , via Wikimedia Commons

Afb. 2 Bellamypark 139. Foto door Rene Olsthoorn, CC BY 3.0 , via Wikimedia Commons.

Afb. 3 Albert Joachimikade 5. Foto door Lymantria, CC BY 3.0 , via Wikimedia Commons

In het midden een pad met aan weerszijden een lage haag en daarachter bomen en grafmonumenten.

Afb. 4 Begraafplaats Zorgvlied.

Annie M.G. Schmidt (1911 - 1995)

De alom geliefde en gelauwerde schrijfster schreef talloze kinderboeken, verhalen en gedichten. Maar ook in haar werk voor volwassenen, onder andere musicals, televisie- en radio producties wist zij zoals de Canon aangeeft 'de geest van de tijd' te pakken. Aan haar leven en de betekenis van haar werk zijn verschillende publicaties en televisie documentaires geweid. In het kader van deze kennisbank wordt daarop niet nader ingegaan. Zie hiervoor bijvoorbeeld een uitgebreid en digitaal toegankelijk overzicht op DBNL.

Hieronder worden rijksmonumenten belicht die te verbinden zijn aan haar leven en werk. Enkele monumenten in de openbare ruimte worden genoemd en er wordt aandacht besteed aan het fenomeen 'schrijvershuizen'.

Fiep Westendorp en Harrie Bannink

Zeg je Annie M.G. Schmidt, dan zeg je ook Fiep Westendorp (1916 -2004) en Harrie Bannink (1929 -1999), respectievelijk illustratrice en componist bij haar werk. Hoewel ook anderen haar werk hebben geïllustreerd en getoonzet, is het werk van deze beide kunstenaars intens verbonden geraakt met het oeuvre. De beeldtaal van Fiep Westendorp heeft sommige van de figuren letterlijk tot iconen gemaakt, die behalve in de boeken op veel populaire uitingen en gebruiksartikelen zijn terug te vinden. Zaltbommel is de geboorteplaats van Fiep Westendorp. Het museum in Zaltbommel, het Maarten van Rossemhuis, rijksmonument 40237 (Zaltbommel - Nonnenstraat 5 - Maarten van Rossumhuis), bezit een collectie van haar werk en objecten (bijvoorbeeld haar werktafel) uit haar leven.

Annie M.G. Schmidt heeft in meerdere plaatsen in ons land gewoond en gewerkt. Aan lang niet al die locaties zijn rijksmonumenten te verbinden of zijn ze achterhaald. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed nodigt dan ook iedereen uit tot het maken van een aanvulling . U kunt uw voorstel voorzien van een toelichting doen door middel van de knop onderaan deze pagina.

Op de HBS in Goes, rijksmonument 16331 (Goes - Albert Joachimikade 5);
Werken als bibliothecaresse in Vlissingen, rijksmonument 37600 (Vlissingen - Bellamypark 139);
Begraven op Zorgvlied, rijksmonument 530057 (Amsterdam - Amsteldijk 273 1 - Begraafplaats Zorgvlied).

In de openbare ruimte

Van geen boekenheld of -heldin zijn in Nederland zoveel kunstwerken opgericht als van de figuren, mensen én dieren, uit het werk van Annie M.G. Schmidt. Ook lanen, pleinen, parken en scholen zijn naar haar vernoemd. In Kapelle, haar geboortedorp, is zelfs een hele wijk aan haar leven en werk gewijd, De Zuidhoek of 'Jip-en-Janneke-wijk'. Behalve de beelden in deze wijk, bijvoorbeeld Jip en Janneke en de giraffe met Dikkertje Dap, worden beelden van haar werk aangetroffen in:

Amsterdam, Artis, Giraffe en Dikkertje Dap;
Egmond aan den Hoef, Het schaap Veronica;
Zaltbommel, Jip en Janneke en hondje Takkie;
Zaltbommel, fietstunnel, beschildering diverse figuren.

Schrijvershuizen

Een schrijvershuis is een huis waarin een (bekende) schrijver of dichter is geboren, heeft gewoond of is gestorven. In sommige gevallen wordt zo'n huis tot museum ingericht. In tegenstelling tot de ons omringende landen, gaat Nederland spaarzaam om met het eren en herdenken van zijn schrijvers op deze manier. Waar in het buitenland dit soort als museum opengestelde huizen op bezoek van veel bewonderaars kan rekenen, wordt in Nederland vaak volstaan met een een bordje of plaquette aan de gevel of in de stoep.

Te bezoeken

Schrijvershuizen die behouden zijn én opengesteld voor het publiek, zijn schaars. Voorbeelden van schrijvershuizen zijn het Multatulihuis, rijksmonument 3133 (Amsterdam - Korsjespoortsteeg 20 - Multatulihuis) en het Theo Thijssenhuis (geen rijksmonument), beide in Amsterdam, of het huis van de schrijfsters Betje Wolff en Aagje Deken in Middenbeemster, rijksmonument 8822 (Middenbeemster - Middenweg 178).

Bijzonder is het Witsenhuis Amsterdam, rijksmonument 526984 (Amsterdam - Oosterpark 82 - Witsenhuis). Hier woonden en werkten niet alleen de schilders George Breitner, Isaac Israels en Willem Witsen, maar ook bood en biedt het huis onderdak aan schrijvers.

Sommige schrijvershuizen zijn bewaard en opengesteld omdat zij ook nog een ander verhaal vertellen, bijvoorbeeld het Muiderslot, rijksmonument 30107 (Muiden - Herengracht 1 - Muiderslot) en Slot Zuilen, rijksmonument 519611 (Oud Zuilen - Tournooiveld 1 - Zuylen). Dit zijn respectievelijk de 'huizen' van de schrijver en historicus Pieter Corneliszoon Hooft en schrijfster en componiste Belle van Zuilen. Wellicht het bekendste schrijvershuis van Nederland is het Anne Frankhuis in Amsterdam, rijksmonument 4296 (Amsterdam - Prinsengracht 263 - Anne Frankhuis, Het Achterhuis).

Overige rijksmonumenten

In het rijksmonumentenregister wordt een enkele maal het feit dat het monument het geboortehuis is van een bekend historische persoon als cultuurhistorische waarde opgevoerd. In het geval van schrijvers zijn dat het geboortehuis van Louis Couperus, rijksmonument 459744 (Den Haag - Mauritskade 43) en dat van de Maastrichter dichter en schrijver Alfons Olterdissen, rijksmonument 26810 (Maastricht - Boschstraat 107).

Andere schrijvershuizen zijn bijvoorbeeld het voor Antoon Coolen gebouwde woonhuis De Kempen in Waalre, rijksmonument 513716 (Waalre - Blokvenlaan 30 - De Kempen) of het huis waar schrijver Anne de Vries geruime tijd woonde in Zeist, rijksmonument 510276 (Zeist - Boulevard 16 - Villa Berkenhof, Wingerdhof).

Deze opsomming is niet uitputtend. Het is mogelijk dat in het rijksmonumentenregister meer schrijvershuizen zijn terug te vinden. U kunt dit laten weten door middel van onderstaand reactieformulier, voorzien van rijksmonumentnummer en een toelichting.

Bronnen en verwijzingen

Canon van Nederland https://www.canonvannederland.nl/nl/anniemgschmidt
DBNL, Annie M.G. Schmidt Afzonderlijk verschenen publicaties in DBNL, https://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=schm001#lit_sec
De Groene Amsterdammer, Kaart van Nederlandse schrijvershuizen. https://www.groene.nl/artikel/kaart-van-nederlandse-schrijvershuizen
Kapelle Zuidhoek, https://www.debloesemvanzeeland.nl/ontdekken/annie-m-g-schmidt
Wikipedia Annie M.G. Schmidt https://nl.wikipedia.org/wiki/Annie_M.G._Schmidt

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Begrippen

schrijven

U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.