Rijksmonumenten - Canonvenster 50 - Het Oranjegevoel

Introductie

De Canon van Nederland geeft dit venster de ondertitel "Sport verbindt " en introduceert het als volgt:

Als Nederlandse sporters, individueel of in teamverband, uitblinken op het hoogste niveau, komt het Oranjegevoel naar boven: straten worden oranje versierd en mensen trekken soms de vreemdste oranje uitdossingen aan. De Nederlandse leeuw, van oudsher het symbool van kracht, is overal te zien.

Sport en sportverhalen zijn bij uitstek gevoel. In dit artikel passeren enkele rijksmonumenten de revue die concreet vormgeven aan zoiets abstracts als 'gevoel'.

Afb. 1. Het oranjegevoel: Nederlandse voetbalsupporters. Foto door Football.ua, CC BY-SA 3.0 GFDL, via Wikimedia Commons

Afb. 2. Ajax tegen Feyenoord 1-1 in het Olympisch Stadion in Amsterdam: supporters Feyenoord met vlag maken vreugdedans. 19 april 1965, foto Joost Evers / Anefo, CC0, Nationaal Archief

Sport van alle tijden

Sportbeoefening als vorm van recreatief competitieve bezigheid is over de hele wereld van alle tijden. De uitingsvormen waren talrijk, op paarden of kamelen, in een rechtstreekse confrontatie als hardlopen of worstelen, in een team met een bal, zwemmen in het water of schaatsen op het ijs. Uit historische bronnen blijkt steeds weer dat mensen zich in dit soort wedstrijden met elkaar hebben gemeten. De geschiedenis van de Olympische spelen is een dusdanig fenomeen dat wij, na de herintroductie ervan in 1896, dit ook in onze tijd nog tot één van de grootste sportevenementen rekenen.

Opvallend is ook hoe de sport zich steeds vernieuwt. Nieuwe regels en materialen die het spel aantrekkelijker, veiliger of sneller maken. Maar ook hele nieuwe vormen van sportbeoefening worden opgenomen in het programma, terwijl andere uit beeld raken. De sport heeft zich daarnaast ontwikkeld van een lokale of regionale uitoefening tot een internationaal treffen van landen onderling, van continenten tot de hele wereld. Hoe begaan supporters ook kunnen zijn met 'hun' club, het echte oranjegevoel manifesteert zich alleen op dit internationale niveau.

Het uitoefenen van sport, recreatief én professioneel, kan rekenen op een grote en brede schare beoefenaars, van jong tot oud, mannen én vrouwen. Nog groter is de schare fans achter de tv, bij de radio of langs de velden, parcoursen en in de zalen. Zij geven vorm én geluid aan het oranjegevoel.

Sportgeschiedenis

Sport is inmiddels zover geëvolueerd dat er zoiets bestaat als 'sportgeschiedenis'. Sporthistoricus is een volwaardige beroepsuitoefening. Er verschijnen boeken, podcasts en televisieproducties over de geschiedenis van bepaalde sporten, sportevenementen en sporters. Het beschermen van gebouwen waarin de sporthelden geschiedenis hebben geschreven, draagt bij aan het behouden en beleven van deze verhalen.

Het oranjegevoel en rijksmonumenten

De Canon geeft uitdrukking aan het oranjegevoel op internationaal niveau. Daarom worden in de eerste plaats rijksmonumenten gepresenteerd die daarbij aansluiten. In het rijksmonumentenregister zijn echter veel meer voorbeelden te vinden van sportaccommodaties: van gymzaal (rm 514474) tot starttoren voor zeilwedstrijden (rm 521957); en van Stoops' bad (rm 449516) tot de Heracles tribune (rm 531044). Bij dit canonvenster lichten we de volgende rijksmonumenten uit:

Amsterdam, Het Olympisch stadion (complexnummer 451647)
Groningen, Zwempad De Papiermolen (complexnummer 531515)
Zeist, KNVB terrein (complexnummer 532149)

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed nodigt graag iedereen uit om een rijksmonument uit het rijksmonumentenregister aan te dragen voor dit venster. Uw voorstel kunt u, met een toelichting indienen via het reactieformulier onder aan de pagina.

Elfstedentocht

Van één groot sportevenement, dat de harten van velen sneller doet kloppen, is niets te vinden in het rijksmonumentenregister: de Elfstedentocht. Wie zoekt naar een tastbaar object ter herinnering aan deze tocht, kan bijvoorbeeld in Oude Leie (Friesland) het beeld bekijken, dat daar ter ere van de vrouwelijke winnaressen is opgericht. Dit is op initiatief van lokale gemeenschap ('mynskip') bedacht én uitgevoerd. De Elfstedentocht spreekt zo zeer tot de verbeelding dat op veel plekken in de publieke ruimte kunstwerken ter herinnering zijn geplaatst. Bekend zijn bijvoorbeeld de "Aukjes" of de "tegeltjesbrug" over de Murk bij Gytsjerk. Van de 11 Friese steden zijn er 10 aangemerkt als beschermd stadsgezicht. Alleen Stavoren kent deze vorm van bescherming niet.