Rijksmonumenten

Introductie

De Canon van Nederland geeft dit venster de ondertitel "Een kritisch denker in Europa" en introduceert het als volgt:

Desiderius Erasmus is een kritische geest én een verzoener. Veruit het bekendste werk van deze invloedrijke humanist is Lof der Zotheid, waarin hij de draak steekt met de Rooms-Katholieke Kerk. Maar als de protestanten zich afscheiden blijft Erasmus zich inzetten voor kerkelijke hervorming van binnenuit.

Erasmus heeft alleen zijn jeugdjaren in de Noordelijke Nederlanden doorgebracht. Uit die tijd zijn een paar rijksmonumenten aan zijn leven te verbinden. Het grootste deel van zijn leven woonde hij in andere landen overeenkomstig zijn eigen woorden: 'Heel de wereld is mijn vaderland'.

Afb. 1. Lucas Cranach de Oudere: Portret van Desiderius Erasmus, circa 1530-36. Collectie Museum Boijmans Van Beuningen, Publiek Domein.

Afb. 2. De Latijnse School in Deventer. Foto door PeHa, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Desiderius Erasmus ± 1469 - 1536

Over Erasmus, zijn leven, werk en vooral ook de betekenis en invloed van zijn werk, is zeer veel geschreven. Tot op de dag van vandaag vormt zijn werk een inspiratiebron. Met name het Humanisme ontleent veel aan zijn denkbeelden. Zijn jonge leven heeft zich in Nederland afgespeeld. Maar die geschiedenis is ook met de nodige vraagtekens omgeven. Hoewel hij zelf achter zijn naam dikwijls 'Roterodamus' zet, dat wil zeggen afkomstig uit Rotterdam, is er ook een verhaal dat hij in Gouda geboren zou zijn. Na zijn priesterwijding in 1492 Utrecht verlaat hij de Noordelijke Nederlanden om de rest van zijn leven hoofdzakelijk daarbuiten door te brengen: Zuidelijke Nederlanden, Frankrijk, Engeland, Italië en Duitsland. Hij overlijdt in Bazel, Zwitserland. Zijn grafsteen is te zien in de kathedrale Munsterkerk aldaar.

De bekendheid en betekenis van Erasmus was reeds bij zijn leven een feit en is ook in de eeuwen daarna levend gehouden door schrijvers en filosofen die zich op zijn werk baseerden. Nederland en met name Rotterdam en in zekere mate Gouda, heeft zijn wereldberoemde burger dan ook tot altijd geëerd. Al in 1549 is in Rotterdam een standbeeld opgericht te zijner ere, één van de vroegste standbeelden in Nederland. Hij heeft zijn naam gegeven aan straten en pleinen, scholen en de Rotterdamse Erasmusbrug. Zijn afbeelding staat op (euro)munten, penningen en postzegels. Instellingen, studiebeurzen, lezingen en prijzen zijn naar hem vernoemd.

In het kader van deze kennisbank wordt niet nader ingegaan op Erasmus' levensloop, zijn werk en de betekenis daarvan. Een snelle ingang hierop, met bronvermeldingen, waaronder de meest recente biografie van de hand van Sandra Langereis, is te vinden op Wikipedia. Hierna worden rijksmonumenten opgevoerd waarin zich een deel van zijn leven in de Noordelijke Nederlanden heeft afgespeeld.

Rijksmonumenten en wat dies meer zij

Erasmus' heeft zijn jeugd doorgebracht in de Noordelijke Nederlanden. Deze jaren stonden vooral in het teken van scholing en (priester)opleiding. We noemen hier behalve de rijksmonumenten ook een aantal verdwenen gebouwen die hieraan zijn te verbinden. In de lijst van 'sleutelstukken' in de Canon worden hoofdzakelijk voorbeelden van zijn boeken opgevoerd, die in Nederlandse collecties zijn te vinden. Door de rijksmonumenten in deze kennisbank wordt Erasmus' verhaal groter en beleefbaarder. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed nodigt iedereen uit meer (rijks)monumenten aan te dragen die hieraan bijdragen. U kunt dit, voorzien van een motivatie, doen met behulp van de knop onderaan deze pagina.

Latijnse School Deventer, 1478 - 1484 (Deventer - Groot Kerkhof 6 - Latijnse School)
Domkerk Utrecht, priesterwijding 1492 (Utrecht - Domplein 31 - Dom van Utrecht, Sint Maartenskerk)
Standbeeld Erasmus Rotterdam,1622 (Rotterdam - Bij Grotekerkplein 5 - Erasmus)

Verdwenen gebouwen

Geboortehuis in Rotterdam. Voor de geschiedenis van dit huis, zie hieronder (René van de Schans en Lucy Schlüter.) In 2016 is naast de Laurenskerk een monument opgericht ter markering van de plek waar het huis ooit stond. Hiervoor was een prijsvraag uitgeschreven. Deze werd gewonnen door Diana de Graaf, Maaike Disco en Reinier de Gooijer. Het bestaat uit een vrijstaande gevel met daarop een portret van Erasmus in majolicategels.
Klooster Stein bij Gouda 1487. Even ten oosten van Gouda lag de heerlijkheid Stein waartoe het Augustijner Emmausklooster behoorde. Hier woonde Erasmus van 1488 tot 1493. Het klooster is in 1549 verwoest door brand en niet herbouwd. Op de plek van het klooster staat nu twee boerderijen genaamd 't Klooster en de Kloosterbrouwerij. Kleinschalig archeologisch onderzoek heeft enige gegevens over het klooster aan het licht gebracht.
Waarschijnlijk komt in het voorjaar van 1495 een jeugdwerk tot stand, Liber Antibarbarorum, Latijn voor 'Boek tegen Barbaren'. Aangenomen wordt dat Erasmus dit geschreven heeft in het kasteel van Halsteren in het dorp Lepelstraat of kasteel van Borgvliet in Bergen op Zoom. In beide kastelen verbleef hij toen regelmatig met zijn vriend Jacobus Battus (1465-1502). De kastelen zijn in de loop van de eeuwen in verval geraakt en bestaan nu niet meer. Kleinschalig archeologisch onderzoek, prenten en archiefstukken hebben nog enige gegevens aan het licht gebracht.

Bronnen

Canon van Nederland, Erasmus. https://www.canonvannederland.nl/nl/erasmus
Diederick Habermehl, Het verdwenen klooster van Erasmus. in: Tidinge van die Goude 2006 p. 121 - 127 https://www.diegoude.nl/wp-content/uploads/2016/01/Stein-het-verdwenen-klooster-2006-4.pdf
Reinier de Gooijer, Monument van het geboortehuis van Erasmus in Rotterdam. https://reinierdegooijer.com/geboortehuis-erasmus/
René van de Schans, Lucy Schlüter, De plek waar eens de wieg van Erasmus stond. Rotterdam 2008. https://www.erasmushuisrotterdam.nl/wp-content/uploads/2018/05/wiegvanerasmus.pdf
Wikipedia, Desiderius Erasmus. https://nl.wikipedia.org/wiki/Desiderius_Erasmus

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Begrippen

humanisme

U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.