Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Beekdal Dinkel

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	De Dinkel is een van de weinige natuurlijke meanderende beken van Nederland. De beek volgt een dal dat zijn oorsprong kent als glaciaal bekken uit de voorlaatste ijstijd (het Laat-Saalien, 150.000 jaar geleden). Aan de flanken van het Dinkeldal zijn tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien, 115.000-11.700 jaar geleden) dekzand en rivierduinen afgezet. Tijdens het Holoceen (11.700 jaar geleden) heeft de meanderende Dinkel zich ingesneden in dit zand, waarbij kenmerkende meanders met een kronkelwaard en hoge steilwand zijn ontstaan.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Een van de weinige (semi) natuurlijke beeklopen in Nederland, het grootste deel van de Dinkel is bijzonder gaaf. * Ontsluitingen langs de Dinkel (steilwanden) in Pleistoceen dekzand en Holoceen stuifzand zijn geologisch en bodemkundig uiterst waardevol.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== De Dinkel komt bij Losser vanuit Duitsland Nederland binnen en stroomt 46 km door Twente, waarna het in Duitsland uitmondt in de Vecht. De beek volgt een dal dat zijn oorsprong kent als glaciaal bekken uit de voorlaatste ijstijd. Tussen Losser en Mekkelhorst heeft de Dinkel een duidelijk ingesneden dalbodem van 300 – 500 meter breed, waarin goed ontwikkelde meanders liggen. Dit deel van de Dinkel is relatief weinig door de mens beïnvloed. Ten noorden van Denekamp stroomt de Dinkel uit in een brede vlakte, waar geen duidelijk begrenst rivierdal te herkennen is. Aan de randen direct naast het beekdal liggen dekzandafzettingen en stuifzandgebieden. ===Glaciaal dal in de voorlaatste ijstijd=== Het Dinkeldal volgt een glaciaal bekken dat is gevormd door een ijslob tijdens de voorlaatste ijstijd (het Laat-Saalien, 150.000 jaar geleden). Gedurende die periode werd de stuwwal van Oldenzaal (link) gevormd en schuurde het ijs het bekken van Nordhorn-Lattrop uit, op de positie van het huidige Dinkeldal. De basis van het glaciaal bekken wordt gevormd door oudere afzettingen uit het Onder Krijt, bestaande uit zandsteen en schalier, en uit het Tertiair, bestaande uit mariene zanden en kleien. Deze liggen op een diepte van ongeveer 100 meter. ===Dekzand en rivierduinen laatste ijstijd=== Tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien, 115.000-11.700 jaar geleden) bereikte het landijs Nederland niet, maar was het zeer koud. Door een afwisselend toendra en poolklimaat was de vegetatie tijdens deze ijstijd spaarzaam. De bodem was voor lange periodes geheel bevroren (permafrost). Vooral tijdens dooi in het voorjaar stroomde smeltwater over het oppervlakte stroomde en nam hellingmateriaal mee dat werd afgezet in het bekken van Nordhorn-Lattrop. Uit de hoofdstroom van deze smeltwaterstromen is uiteindelijk de Dinkel ontstaan. Benedenstrooms van Denekamp, richting Lattrop ligt ten oosten van de huidige beekloop een oude meanderende Dinkelloop uit het Laat Glaciaal met daarlangs grote dekzandruggen, die als rivierduinen langs de Dinkel gevormd zijn. Naast verspoeling, trad er ook erosie en afzetting door de wind op in het spaarzaam begroeide landschap. Op deze manier is een dikke laag dekzand in het Dinkeldal afgezet. Op meerdere plaatsen heeft tijdens een latere fase (vanaf het Laat-Glaciaal, ongeveer 14.500 jaar geleden) de Dinkel zich ingesneden in dit zand, waarbij steilwanden zijn ontstaan. Delen van dit dekzand zijn tijdens het Holoceen (11.700 jaar geleden) verstoven als gevolg van menselijke invloed, zoals de Zandbergen en het [[Aardkundig_erfgoed/Stuifzandgebied Lutterzand\|Lutterland]]. Daarnaast zijn in het Dinkeldal rivierduinen afgezet aan het einde van de laatste ijstijd, het Laat-Glaciaal (ongeveer 14.500-11.700 jaar geleden). Tijdens deze periode was de Dinkel een vlechtende rivier met een brede bedding. Door de geringe vegetatie en een bedding die vaak in de winter droog viel, kon de wind zand meenemen uit het Dinkeldal. Dit zand werd op de oostzijde van het dal neergelegd, waar rivierduinen vormden. ===Holoceen: meanderende rivier=== In het Holoceen warmde het klimaat op en werd het natter, de duinvorming stopte geleidelijk aan door de toegenomen groei van vegetatie. Bovendien ontwikkelde de Dinkel zich tot een meanderende rivier met een stabielere afvoer. De insnijding uit het Laat-Glaciaal zette zich enige tijd voort. Langs de rivier werden oeverwallen afgezet. Het dal vulde zich verder met zandige beekkleien en veenlaagjes. De beekafzettingen tussen Losser en Denekamp kan oplopen tot een dikte van 4 – 5 meter. Benedenstrooms van Denenkamp stroomt de Dinkel uit in een relatief vlak gelegen gebied, waar een dun kleidek over een groter oppervlakte is neergelegd. Gedurende het Holoceen bouwden meanderbochten van de Dinkel zich actief uit. Hierbij werden de buitenbochten geërodeerd en in de binnenbochten vond juist sedimentatie plaats. Zo ontstonden kronkelwaarden: afwisselende maanvormige ruggen en depressies. Ter hoogte van het Lutterzand heeft de Dinkel een zeer fraaie meander gevormd, de Groene Staart. Hier ligt een kronkelwaard in de binnenbocht en een steilwand van maar liefst 7 meter hoog in de buitenbocht. Dit heeft gezorgd voor een unieke ontsluiting in het Pleistocene dekzand en Holoceen stuifzand (zie [[Aardkundig_erfgoed/Stuifzandgebied Lutterzand\|Stuifzandgebied Lutterland]]). In het Dinkeldal liggen meerdere verlaten stroomgeulen en afgesneden meanderbochten, die zijn opgevuld met veen- en leemlagen. Deze liggen onder andere bij Losser, de Poppe, de Groene Staart en Singraven. ==Huidige aardkundige processen== Delen van de Dinkel meanderen actief. ==Bodems en waterhuishouding== Het Dinkeldal is relatief nat, terwijl de gebieden eromheen droger zijn. In het dal zelf liggen kleiige beekzalbodems. Op de dekzanden aan de randen van het dal hebben zich voornamelijk veldpodzolgronden ontwikkeld. Hoge zwarte en bruine eerdgronden liggen op oude bouwgronden net buiten het Vechtdal. ==Relatie met cultuurhistorie en archeologie== * Nederzettingen werden gesticht op de hoge zandruggen naast het nattere Dinkeldal, zoals Losser en Denekamp. Rond deze buurtschappen ontstonden bouwlanden door eeuwenlange bemesting gemengd met plaggen. Voorbeelden zijn de Westeresch ten noorden van Denekamp en de Mekkelhorsteresch nabij Mekkelhorst. * Landgoed Singraven werd gesticht in de 15e eeuw en is een bekend voorbeeld van een Twentse havezate. * Stuifduinengebieden zoals de Zandbergen en het Lutterzand zijn in de 19e eeuw bebost, om de zandverstuiving tegen te gaan. ==Verder lezen== De Soet, F. (1975). Gea-objecten van Overijssel. Arnhem, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 32, 605. Ebbers, G. & Van het Loo, H. (1992). [https://bodemdata.nl/files/pdf/28OOST_29.pdf Bodemkaart van Nederland, Schaal 1:50 000: Toelichting bij kaartblad 28 Oost – 29 Almelo – Denekamp]. Pudoc, Wageningen. * Smeenge , H. (2020). Historische landschapsecologie van Noordoost-Twente: Acht interdisciplinaire studies op het snijvlak van aardkunde, ecologie en cultuurhistorie (ca. 13.000 BP – heden). [Thesis fully internal (DIV), University of Groningen]. University of Groningen. https://doi.org/10.33612/diss.134199426 * Van den Berg, M.W., Den Otter, C. (1993). Toelichtingen bij de geologische kaart van Nederland 1:50.000. Blad Almelo Oost / Denekamp (280/29). Rijks Geologische Dienst, Haarlem. * Van der Hammen, T., & Wijmstra, T. A. (Eds.). (1971). The Upper Quaternary of the Dinkel valley (Twente, Eastern Overijssel, The Netherlands). In: Mededelingen Rijksgeologische Dienst - Nieuwe Serie 22. * Weertz, J. & Weertz, E. (2008). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/568295/GenH2008062006008.pdf Aardkundig excursiepunt 24 De Dinkel bij het Lutterzand.]. Grondboor & Hamer, 62(6), 148–152. ==Overlap met eerder genoemd aardkundig erfgoed== * GEA-object: 29 4 Dinkeldal, 29 4a Groene Staart * Van Beusekom (2007): OV 18 Dinkel
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: Beekdal Dinkel - AHN.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1. AHN Hoogtekaart van het Dinkeldal bij de Groenestaart. De meander van de Dinkel snijdt hier in zandafzettingen van het Lutterzand, waarbij een hoge steilwand is gevormd. (klik voor een vergroting)\|alt=AHN Hoogtekaart van de Groenestaart in het Dinkeldal]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Dinkel, beekdal
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd