Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Dekzandkoppen Enter

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	Dekzandkopjes ten noordoosten van Enter afgezet met een kleinschalig dekzandreliëf aan het eind van de laatste ijstijd, het Weichselien (ongeveer 110.000-11.700 jaar geleden). Ze zijn vaak kleiner dan 10 hectare en steken ongeveer 1,5 meter boven de omgeving uit. Op de kopjes zijn bouwlanden aangelegd die zijn opgehoogd door een plaggendek, wat hun hoogte duidelijk in het landschap heeft vastgelegd. Hierdoor is een kenmerkend kleinschalig kampenlandschap ontstaan, waarbij de kampen ook wel eenmans-essen genoemd.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Groot aantal kleine dekzandkopjes zorgt voor een kenmerkend kleinschalig dekzandreliëf. * Voorkopen van kleine versnipperde dekzandkopjes van belang voor kampenlandschap.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== ===Dekzandkoppen tijdens de laatste ijstijd=== Het gebied ten noordoosten van Enter wordt gekenmerkt door een groot aantal kleine dekzandkopjes, waarvan sommigen niet groter zijn dan 10 hectare. Ze hebben een hoogteverschil van 1,5 meter met hun omgeving. Dit heeft gezorgd voor een kleinschalig en opvallend dekzandreliëf. De dekzandkopjes liggen te midden van natter laaggelegen gebied, waar bijvoorbeeld de Boven Regge en de Eksosche Aa door stromen. De dekzandkoppen zijn afgezet tijdens de laatste ijstijd, het Weichselien (ongeveer 110.000 – 11.700 jaar geleden). In die periode heerste een periglaciaal klimaat in Nederland. Door een afwisselend toendra en poolklimaat was er weinig vegetatie, waardoor de wind vrij spel had om zand te vervoeren en af te zetten. Vermoedelijk zijn de huidige vormen ontstaan aan het eind van de laatste ijstijd, door een combinatie van duinvorming en verspoeling in de lage delen eromheen in de bovenloop van de Regge. De kern van de kopjes is vermoedelijk gevormd aan het einde van het Laat-Pleniglaciaal (zo rond 16.000 jaar geleden), daarna zijn ze nogmaals verwaaid tijdens het Laat-Glaciaal (14.700 – 11.700 jaar geleden). Dekzandkoppen vormden doordat zand bleef liggen op de plaatsen waar vegetatie groeide, doorgaans lokale depressies waar de bodem natter was. Op deze manier is in het uitgestrekte gebied ten noordoosten van Enter een grote hoeveelheid dekzandkopjes afgezet. Sommige dekzandafzettingen hebben een duidelijke vorm van een kleine paraboolduin met de open kant in het westen (Afb. 1). ===Opgehoogde bouwlanden=== Het dekzandreliëf werd vastgelegd vanaf het Holoceen. Tijdens deze warmere periode trad vernatting op, waardoor de vegetatiegroei toenam en de afzetting van zand door wind stopte. De lagere delen van het landschap begonnen sterk te vernatten, de lokale beken traden regelmatig buiten hun oevers en zetten beekafzettingen neer tussen de dekzandkoppen. Hierdoor waren deze gebieden vaak niet geschikt voor landgebruik. De hoge en droge gronden van de kopjes bleven juist wel geschikt voor bewoning en akkerbouw. Na de Middeleeuwen werd een plaggendek opgebracht op de dekzandkopjes, wat ze heeft opgehoogd. Deze verhoogde kleine bouwlanden worden ook wel kampen of eenmans-essen genoemd. De rand van zo’n kamp wordt soms gemarkeerd door een steilrand, ook omdat deze vaak grotendeels zijn afgegraven. Zo is een kenmerkend kampenlandschap ontstaan met reliëfverschillen op kleine afstand. ==Huidige aardkundige processen== Geen ==Bodems en waterhuishouding== Op de oude bouwlanden boven op de dekzandkoppen liggen enkeerdgronden en laarpodzolgronden. In enkele dekzandkoppen is een veldpodzol ontwikkeld. In de lager gelegen gebieden tussen de dekzandkoppen liggen beekeerdgronden. ==Relatie met cultuurhistorie en archeologie== * De hoge en droge dekzandkopjes waren geschikt voor bouwlanden en het vestigen van boerderijen. Vanwege de kleine omvang van de kopjes werden maximaal enkele boerderijen (eenmans-essen) en geen hele nederzettingen gevestigd. Zo was de setting van de ondergrond van belang voor het cultuurlandschap. * Door eeuwenlange bemesting met plaggen op de individuele dekzandkopjes is een groot aantal opgehoogde kampen gevormd met enkeerdgronden. ==Verder lezen== * Ebbers, G. & Visschers, R. (1983). [https://bodemdata.nl/files/pdf/28WEST.pdf Bodemkaart van Nederland, Schaal 1:50 000: Toelichting bij kaartblad 28 West Almelo]. Pudoc, Wageningen. * Jong, H. de (1975). Merkwaardige dekzandkopjes in de omgeving van Markelo. Boor en Spade 19, pp. 79-85. * Soet, F. de (1975). Gea-objecten van Overijssel. Arnhem, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 32, 605. ==Overlap met eerder genoemd aardkundig erfgoed== * GEA-object: 28W9 Gebied ten zuidoosten van Enter * Van Beusekom (2007): OV 26 Enter
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: Dekzandkoppen Enter - AHN.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1. AHN hoogtekaart van de dekzandkopjes ten zuidoosten van Enter ten zuiden van de A1. Kleine opgehoogde heuvels (kampen of eenmans-essen) zijn zichtbaar in het reliëf. Ook is duidelijk dat sommige dekzandafzettingen een paraboolvorm hebben met de open kant naar het westen. (klik voor vergroting) \|alt=AHN hoogtekaart dekzandkoppen ten zuidoosten van Enter]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Dekzandkopjes
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd