Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Dekzandreliëf Vorden - Hengelo

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	Tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien, ongeveer 110.000-11.700 jaar geleden) is ten westen van Vorden en Hengelo een systeem ontstaan van afwisselend beeklopen en flankerende langgerekte dekzandruggen, die circa 2 meter boven de omgeving uisteken. Vermoedelijk heeft dit reliëf zijn huidige vorm gekregen aan het eind van de laatste ijstijd (het Laat Glaciaal, ongeveer 14.500-11.700 jaar geleden). Op de dekzandafzettingen zijn bouwlanden aangelegd die zijn opgehoogd door een plaggendek, zoals de Molenenk, wat hun hoogte duidelijk in het landschap heeft versterkt.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Kenmerkend overgebleven reliëf door een systeem van oude beekdalen en lange dekzandruggen uit de laatste ijstijd. * De afwisseling tussen verlaten beekdalen en hoger gelegen dekzandruggen- en koppen heeft geleid tot een bijzonder hoge bodemdiversiteit.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== ===Dekzand tijdens de laatste ijstijd=== Tijdens de laatste ijstijd, het Weichselien (ongeveer 110.000-11.700 jaar geleden), heerste een periglaciaal klimaat in Nederland. Door een afwisselend toendra en poolklimaat was er weinig vegetatie. Gedurende deze periode stroomden lokale beken vanuit de Achterhoek richting het westen het IJsseldal in, zoals de Vierakkerse Laak, Hackfortsche Beek en de Oosterwijkse Vloed die nu nog aanwezig zijn ten westen van Vorden. Tijdens de ijstijd was de vegetatie schaars en kon de wind zand vervoeren en af zetten als dekzand. In het reliëf is te zien dat langs oude beeklopen langwerpige ruggen zijn gevormd van 2 meter hoog en 0,5 - 1 km lang. Vooral het dekzandreliëf rond Hengelo is bijzonder duidelijk te zien met relatief grote hoogteverschillen. Hier kunnen de dekzandruggen en -koppen wel 3 meter boven hun omgeving uitsteken. De dekzandruggen zijn vermoedelijk opgewaaid vanuit de bedding die in de zomer vaak droog lag. Daarna werd het afgezet aan de flanken van de beek, waar het werd vastgehouden door de lage vegetatie. Zo is in de omgeving van Vorden en Hengelo een systeem ontstaan met beken en flankerende dekzandruggen (Afb. 1). Soms zijn beeklopen ook geblokkeerd door dekzandduinen (zoals bij de Hackfortsche Beek). Vermoedelijk heeft dit reliëf zijn huidige vorm gekregen aan het eind van de laatste ijstijd, het Laat Glaciaal (ongeveer 14.500-11.700 jaar geleden). Omdat deze landvormen uit opgestoven rivierzand bestaan, zijn ze mineralogisch wat rijker dan andere koppen en ruggen die uit verstoven dekzand bestaan. ===Vernatting in het Holoceen=== In het Holoceen vernatte en verwarmde het klimaat, waardoor de vegetatiegroei toenam en de afzetting van zand door wind stopte. Op deze manier is het dekzandreliëf vastgelegd. Vanwege de hoge en droge positie van de dekzandruggen en -koppen, kon hier landbouw plaatsvinden. De gronden moesten eerst worden verrijkt met behulp van plaggendekken, die de hoge posities van de dekzandruggen en -koppen hebben versterkt, zoals de Molenenk ten zuiden van Hengelo. De beken uit de ijstijd zijn drooggevallen, en de restgeulen vormen de lager gelegen delen van het landschap. Veel beken zijn de laatste eeuwen omgelegd, ook buiten de beekdalen. Alleen de Hackfortsche beek ligt nog deels in zijn oude dal. De variatie van hoger gelegen dekzandruggen en -koppen en tussengelegen dalen heeft geleid tot een hoge bodemdiversiteit. Dit is voornamelijk te zien is ten westen van Vorden, waar de beekdalen en dekzandruggen en -koppen zich op korte afstand afwisselen. ==Huidige aardkundige processen== De aardkundige processen vonden voornamelijk in de laatste ijstijd plaats. De huidige Vierakkerse Laak, Hackfortsche Beek, Oosterwijkste Vloed en de Veengoot wateren af via de dalen uit die periode. ==Bodems en waterhuishouding== Op de hoger gelegen dekzandruggen en -koppen hebben zich enkeerdgronden en veldpodzols ontwikkeld. Hiertussen, namelijk in de lager gelegen oude beekdalen, liggen beekeerdgronden en vlakvaaggronden. ==Relatie met cultuurhistorie en archeologie== * Enkeerdgronden zijn oude bouwlanden die zijn ontstaan door eeuwenlange bemesting van een dik humushoudend dek, het zogenaamde potstalmest dat gevormd werd met behulp van plaggen. Deze zijn te vinden op de hoger gelegen dekzandruggen en -koppen, zoals de Molenenk ten zuiden van Hengelo. * Door de afwisseling van dekzandruggen en laagten was het water niet overal in staat natuurlijk af te stromen. De Veengoot die in dit gebied stroomt, is gegraven rond de jaren ’70 als verbindingsgeul tussen de laagten om ontginning mogelijk te maken. ==Verder lezen== * Gonggijp, G. P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64. * Stichting voor Bodemkartering (1979). [https://bodemdata.nl/files/pdf/33WEST_%2033OOST.pdf Bodemkaart van Nederland, Schaal 1:50 000: Toelichting bij de kaartbladen 33 West Apeldoorn en 33 Oost Apeldoorn]. Pudoc, Wageningen. ==Overlap met eerder genoemd aardkundig erfgoed== * GEA-object: 33O12 Hengelo * Van Beusekom (2007): GL 60 Hengelo
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: Dekzandreliëf Vorden - Hengelo Geomorfologisch.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1 Fragment van de geomorfologische kaart met schaduwreliëf van het AHN-hoogtebeeld. Dekzandruggen (geel) flankeren de laagten die aangeduid zijn als terrasvlakten (lichtgroen). De huidige Vierakkerse Laak en Hackfortsche Beek stromen door recentere beekafzettingen (groen) ten westen van Vorden. (klik voor een vergroting) \|alt=Fragment van de geomorfologische kaart met schaduwreliëf van het AHN-hoogtebeeld]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Beekdal, dekzandrug, dekzandkop
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd