Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Dekzandreliëf bekken van Hengelo

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	Dit gebied is een lage gelegen vlakte omringd door de stuwwallen van Oost-Twente. Aan de oppervlakte ligt een dekzandreliëf bestaande uit lange smalle dekzandruggen die worden afgewisseld met dalvormige laagten waar beken in stromen. De ruggen lopen parallel aan elkaar met een oost-west oriëntatie en steken lokaal 3 meter boven hun omgeving uit. Dit relatief laaggelegen gebied is gevormd als glaciaal bekken tijdens de voorlaatste ijstijd (Laat-Saalien, ongeveer 150.000 jaar geleden). Tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien, ongeveer 115.000 – 11.700 jaar geleden) is hier een pakket zand vanaf de omliggende heuvels ingespoeld en daarnaast ook ingewaaid. Vanaf de omliggende hoogtes vormden (sneeuwsmelt)waterdalen van ongeveer 100 meter breed, die van oost naar west stroomden. Het zand werd aan de flanken van deze dalen neergelegd in de vorm van ruggen. Op de dekzandafzettingen zijn bouwlanden aangelegd die zijn opgehoogd door een plaggendek, wat hun hoogte in het landschap heeft versterkt.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Duidelijk lager gelegen gebied tussen stuwwallen gevormd als glaciaal bekken. * Kenmerkend reliëf van lange smalle dekzandruggen en smeltwaterdalen uit de laatste ijstijd.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== ===Glaciaal bekken in de voorlaatste ijstijd=== Dit laaggelegen gebied gelegen tussen de stuwwallen van Oost-Twente is gevormd als glaciaal bekken tijdens de voorlaatste ijstijd, het Laat-Saalien (ongeveer 150.000 jaar geleden). Landijs bewoog vanaf Scandinavië naar Nederland en een ijslob kwam in het bekken van Hengelo te liggen nadat het door de [[Aardkundig_erfgoed/Stuwwallen Ootmarsum en Oldenzaal\|stuwwal van Ootmarsum en Oldenzaal]] was gebroken. Het ijs heeft een diep bekken uitgeschuurd. Tijdens de afsmeltfase van het landijs verzamelde het smeltwater zich het diepe bekken van Hengelo. Hier vormde zich een meer. Smeltwaterstromen afkomend van de hoger gelegen delen zoals de stuwwallen, hebben veel leem afgezet in dit meer. Op deze manier is het bekken van Hengelo grotendeels opgevuld. ===Smeltwaterdalen en dekzandruggen=== Tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien, ongeveer 115.000 – 11.700 jaar geleden) bereikte het landijs Nederland niet. Het was zeer koud en droog en het landschap was spaarzaam begroeid. De opvulling van het glaciale bekken door smeltwaterstromen zette zich door tijdens deze periode. Omdat de ondergrond bevroren was, kon (sneeuwsmelt)water vanaf de stuwwallen alleen via talrijke laagtes in het landschap worden afgevoerd. Deze dalen zijn ongeveer 100 meter breed en volgen de algemene helling van het gebied, die richting het westen gaat. Ten oosten van Almelo en ten noorden van Zenderen komen de dalen samen, waar ze door de smalle stuwwalboog rond het bekken van Hengelo heen stromen. In de winter lagen deze laagtes droog en kon het kale zand door de wind worden opgeblazen tot lange dekzandruggen langs de afvoerlaagtes. Zo ontstond in het bekken van Hengelo een afwisselend landschap van lange oost-west lopende dekzandlaagtes en dekzandruggen. Het kwam ook voor dat een dekzandrug een smeltwaterdal werd geblokkeerd door een dekzandrug. Op deze manier zijn het Molenven en de Saasvelder veen gevormd. Hier begon veenvorming al aan het eind van de laatste ijstijd (het Laat Glaciaal, ongeveer 14.500-11.700 jaar geleden). ===Vernatting in het Holoceen=== In het Holoceen vernatte en verwarmde het klimaat, waardoor de vegetatiegroei toenam en de afzetting van zand door wind stopte. Op deze manier werden de dekzandruggen vastgelegd. Vanwege de hoge en droge positie van de dekzandruggen kon hier landbouw plaatsvinden. De gronden moesten eerst worden verrijkt met behulp van plaggendekken, die de hoge posities van de dekzandruggen en -koppen hebben versterkt. Voorbeelden waar dit heeft plaatsgevonden zijn de Noordelijkeresch, Weerselosche Esch, Saasvelderesch en Gammelkeresch. De smeltwaterdalen uit de ijstijd vormen natte laagtes in het landschap. Huidige beken volgen deze laagtes, zoals de Middensloot, Eschmedenbeek, Lemselerbeek, Saasvelderbeek en Gammelkerbeek. ==Huidige aardkundige processen== De aardkundige processen vonden voornamelijk in de laatste ijstijd plaats. Huidige lokale beken wateren af via de dalen uit die periode. ==Bodems en waterhuishouding== De dekzandruggen bestaan uit veldpodzolgronden die voornamelijk lemig zijn. Ook liggen hier oude bouwlanden met enkeerdgronden. In de laagten tussen de ruggen zijn beekeerdgronden en venige en kleiïge beekdalgronden ontwikkeld. Het is mogelijk dat de klei en lemige invulling van de beekdalen hun oorsprong kent in de Tertiaire klei en keileem waaruit de stuwwallen bestaan. ==Relatie met cultuurhistorie en archeologie== * De dekzandruggen in het bekken van Hengelo waren al beschikt voor bewoning vanaf de prehistorie en zijn daarom rijk aan archeologische vindplaatsen. In het gebied zijn bijvoorbeeld meerdere grafheuvels uit de Bronstijd gevonden. * Enkeerdgronden zijn oude bouwlanden die zijn ontstaan door eeuwenlange bemesting van een dik humushoudend dek, het zogenaamde potstalmest dat gevormd werd met behulp van plaggen. Deze zijn te vinden op de hoger gelegen dekzandruggen, zoals de Noordelijkeresch, Weerselosche Esch, Saasvelderesch en Gammelkeresch. ==Verder lezen== * Ebbers, G. & Van het Loo, H. (1992). [https://bodemdata.nl/files/pdf/28OOST_29.pdf Bodemkaart van Nederland, Schaal 1:50 000: Toelichting bij kaartblad 28 Oost – 29 Almelo – Denekamp]. Pudoc, Wageningen. De Soet, F. (1975). Gea-objecten van Overijssel. Arnhem, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 32, 605. ==Overlap met eerder genoemd aardkundig erfgoed== GEA-object: 28O7 Bekken van Hengelo, 28O7a Molenven en Saasvelder veen * Van Beusekom (2007): OV37
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: Stuifzandreliëf Bekken van Hengelo - Geomorfologisch.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1 Fragment van de geomorfologische kaart van het bekken van Hengelo. Dekzandruggen (geel) flankeren de dalvormig laagten (grijs) een beekafzettingen (groen). Ten oosten van Almelo komen de dalen samen in een punt. (klik voor een vergroting) \|alt=Geomorfologische kaart van het bekken van Hengelo]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Bekken van Hengelo, dekzandrug
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd