Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Dekzandrug Klarenbeek

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	De dekzandrug van Klarenbeek is een langgerekte oost-west lopende rug van ongeveer 6 km vanaf de Oostelijke Veluwe tot Gietelo. Deze lange rug ontstond als lang zandduin tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien, 110.000-11.700 jaar geleden) en vormde een deel van een groter complex dat tot ten westen van de IJssel reikt. Deze dekzandrug ligt dwars op het IJsseldal en vormde lange tijd een waterscheiding tot het ontstaan van de Gelderse IJssel in de Vroege Middeleeuwen.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Lange dekzandrug uit de laatste ijstijd die dwars op het huidige IJsseldal ligt en hier lange tijd een waterscheiding vormde. * De dekzandrug is bij het ontstaan van de Gelderse IJssel doorbroken, waarbij het oostelijke deel is weg geërodeerd.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== ===Waterscheiding in de laatste ijstijd=== De dekzandrug van Klarenbeek komt waarschijnlijk uit het Laat-Glaciaal (14.700 – 11.700 jaar geleden) en is duidelijk in het landschap herkenbaar vanwege de hoge positie en langgerekte vorm van 6 km vanaf de Veluwe tot Gietelo (afb. 1). Deze dekzandrug was deel van een groter dekzandcomplex dat tijdens de laatste ijstijd dwars over de oude stromingsrichting van het dal was afgezet. Het reikte van de Veluwe tot de westkant van de huidige Gelderse IJssel. De zuidwest-noordoost oriëntatie wijst op een afzetting door een overwegend zuidwestelijke wind. Samen met de afzettingen van afspoelingswaaiers door smeltwater vanaf de Veluwe aan het eind van de ijstijd, zorgde het dekzand voor een ophoging van het gebied dat uiteindelijk tot een waterscheiding leidde. Zuidelijk van de waterscheiding stroomde de Berkel richting het zuidwesten als kleine zijrivier van de Rijn (zie [[Aardkundig_erfgoed/Uiterwaarden Gelderse IJssel Doesburg - Zutphen\|Uiterwaarden Gelderse IJssel Doesburg - Zutphen]]), en noordelijk stroomden de Sallandse beken. Daarnaast liggen in het gebied rond de dekzandrug pingoruïnes, zoals bij de Hengelderweg ten zuidwesten van Voorst. Deze vormden zich onder de periglaciale condities van de laatste ijstijd, toen een ijslens in de bodem groeide waardoor een heuvel ontstond. Bij het afsmelten ontstond een meer (pingoruïne) die vervolgens werd opgevuld met meersedimenten en veen. Rondom het meer ligt een randwal. ===Vastlegging en vernatting in het Holoceen=== In het Holoceen warmde het klimaat op en werd het natter. De dekzandafzetting stopte door de toegenomen groei van vegetatie, waardoor het reliëf toen grotendeels vast kwam te liggen. Bij het ontstaan van de Gelderse IJssel rond 550 na Chr. werd de dekzandrug van Klarenbeek doorbroken, waardoor het oostelijk deel is weg geërodeerd. In de natte laagtes, die bijvoorbeeld als uitblazingskommen waren ontstaan, ontstonden vennetjes. Het gebied rond Klarenbeek helt in noordoostelijke richting, vanaf de Veluwe naar het IJsseldal. Lokale beken, zoals de Voortserbeek, volgen dit reliëf. Dalletjes en doorbraakjes in de dekzandrug geven aan dat de rug deels is overstroomd door de Voorsterbeek. De zuidkant moest tegen water van de IJssel worden beschermd, waardoor in de middeleeuwen de Veluwse Bandijk is gebouwd. Deze dijk volgt het reliëf van de dekzandrug. Vanwege de zandige ondergrond hebben veel dijkdoorbraken plaatsgevonden. Zo kon het laaggelegen terrein tussen Gietelo en Voorst bij hoog water overstomen, waarbij onder andere de Juffergat kolk is ontstaan. ==Huidige aardkundige processen== Geen ==Bodems en waterhuishouding== Op de hoge en droge zandige gebieden van de dekzandrug liggen veldpodzols. Ook liggen hier oude bouwlanden waar laarpodzols en enkeerdgronden hebben gevormd. Dicht bij de Veluwe liggen gooreerdgronden op daluitspoelingsmateriaal. In het natte laaggelegen terrein hebben zich beekeerdgronden ontwikkeld. ==Relatie met cultuurhistorie en archeologie== * Het reliëf is belangrijk geweest voor grafheuvels (Laat Neolithicum, Bronstijd), die te vinden zijn in het Appense Veld/Bos * De hoge en droge dekzandrug was geschikt voor bouwlanden en het vestigen van de plaats Klarenbeek. Oude wegen en de dijken volgen het reliëf. * De strijd tegen het water is duidelijk te zien aan de aanleg van de Veluwse Bandijk rond de 13e eeuw en kolken. Veel dijkdoorbraken door zandige ondergrond maken de dijk zeer kronkelig. ==Verder lezen== * Cohen, K. M., Stouthamer, E., Hoek, W. Z., Berendsen, H. J. A., & Kempen, H. F. J. (2009). [https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/44941/Zand-in-banen-3e-druk-2009-2010.pdf?sequence=1 Zand in banen: zanddieptekaarten van het Rivierengebied en het IJsseldal in de provincies Gelderland en Overijssel]. * Gonggrijp, G. P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64. * Stichting voor Bodemkartering (1979). [https://bodemdata.nl/files/pdf/33WEST_%2033OOST.pdf Bodemkaart van Nederland, Schaal 1:50 000: Toelichting bij de kaartbladen 33 West Apeldoorn en 33 Oost Apeldoorn]. Pudoc, Wageningen. ==Overlap met eerder genoemd aardkundig erfgoed== GEA-object: geen Van Beusekom (2007): geen
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: Dekzandrug Klarenbeek AHN.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1 AHN hoogtebeeld van de dekzandrug van Klarenbeek die haaks op het IJsseldal ligt. De Veluwsche Bandijk heeft het reliëf van het dekzand versterkt. De zuidelijke grens van het gebeid wordt gemarkeerd door de Voortserbeek. (klik voor een vergroting) \|alt=AHN Klarenbeek]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Dekzandrug
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd