Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Keileemrug Vollenhove

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	Tussen Vollenhove en Sint Jansklooster (het Hoge Land van Vollehove) ligt een geïsoleerd stuwwalrestant uit de voorlaatste ijstijd (het Saalien). Deze stuwwal bestaat vooral uit gestuwde keileem (door het ijs meegebracht materiaal met o.a. leem en keien) en steekt ongeveer 10 meter boven de verder vlakke omgeving uit. Naderhand is de kleine stuwwal aangetast in de laatste ijstijd door erosie van een oude Rijnloop en van kleine smeltwaterdalen. Ook is er een dunne laag dekzand op de stuwwal afgezet. Vanaf de Middeleeuwen heeft de Zuiderzee aan de westkant voor veel erosie gezorgd, hierdoor ontstond een keileemklif bij De Voorst en vormden strandwallen aan de westkant van de keileembult. Op de lage stuwwal zijn na de middeleeuwen plaggendekken aangebracht.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Geïsoleerde keileemrug die 10 meter boven zijn omgeving uitsteekt en goed zichtbaar is boven het omliggende vlakke land. * Ontsluiting in een voormalige groeve in keileem en dekzand is geologisch uiterst waardevol. * Langs de randen aangetast door de Zuiderzee; hierdoor vormden kliffen, een abrasievlakte en een strandwal.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== ===Keileembult uit de voorlaatste ijstijd=== De hoge geïsoleerde heuvelrug tussen Vollenhove en Sint Jansklooster, bij het Hoge Land van Vollenhove, vormt een markant element in een verder vlak landschap dat wordt uitgemaakt door polders een veengebieden. Dit gebied staat ook wel bekend als het Hoge Land van Vollenhove. Deze stuwwalrestant is gevormd door het op oprukkende landijs vanuit Scandinavië tijdens de voorlaatste ijstijd, het Laat-Saalien (ongeveer 150.000 jaar geleden). De rug bestaat voor het grootste gedeelte uit dikke lagen keileem dat was meegevoerd door het landijs en op enkele plaatsen gestuwd is. Dit in tegenstelling tot de stuwwallen van Midden-Nederland die uit materiaal bestaan dat al voor de ijsbedekking aanwezig was. Daarom wordt de heuvelrug bij Vollenhoven ook wel aangeduid als keileemrug evenals bijv. de ruggen op Texel, Wieringen en Gaasterland. De rug is opgestuwd tijdens de uitbreiding van het landijs naar het zuiden, waarna de stuwwal vervolgens door het ijs overreden is. Na het afsmelten van het landijs tot aan de eerste helft van de laatste ijstijd was hier de Rijn hier actief. Deze brede vlechtende rivier stroomde hier vanuit het oosten en erodeerde de flanken van de keileembult, waardoor deze een langgerekte gestroomlijnde druppelvorm heeft gekregen. ===Dalen en dekzandafzettingen=== Op de stuwwalrestant liggen sneeuwsmeltdalen (droogdalen) gevormd tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien, 115.000-11.700 jaar geleden). Tijdens deze periode bereikte het landijs Nederland niet, maar was het wel zeer koud. De vegetatie was spaarzaam (afwisselend toendra en poolklimaat). De dalen zijn waarschijnlijk ontstaan doordat de bodem voor lange periodes geheel bevroren (permafrost) was, waardoor smeltwater over het oppervlakte stroomde en veel erosie tot gevolg had. Vooral het dal waarin de Zuurbeek loopt en het dal van de Kadoelerweiden zijn duidelijk ontwikkeld. Naast verspoeling, trad er ook erosie en afzetting door de wind op in het spaarzaam begroeide landschap. Een dunne laag dekzand is over de gehele stuwwal afgezet. In een voormalige zandgroeve, De Zândkoele, ligt een bijzondere ontsluiting met lagen keileem en daarboven dekzand (Afb. 3). Verschillende verschijnselen uit de laatste 150.000 jaar die hier in één profiel te vinden zijn, maken de ontsluiting zeer uniek. Zandlagen met hun karakteristieken uit de verschillende periodes van de laatste ijstijd zijn hier duidelijk te zien. Daarnaast hebben zowel bodemvormige als periglaciale processen hun sporen achtergelaten in de afwisselende warme en koude periodes. De laatstgenoemde processen hebben vorstwiggen en cryoturbatie tot gevolg gehad. Vanwege de bijzondere geologische waarde is De Zândkoele in de jaren '80 uitgeroepen tot geologische monument. ===Erosie door de zee=== In de loop van de Middeleeuwen zijn delen van de stuwwal aan de westkant weggeslagen door de Zuiderzee. Hierbij is een markante steile keileemklif gevormd aan het Vollenhoverkanaal bij De Voorst (de uiterste westpunt van de keileembult). Door het uitwassen van keileem op de zeebodem ontstonden abrasievlakten, zoals die in de Bentepolder en ten noorden van Kraggenburg (zie [[Aardkundig_erfgoed/Abrasievlakte De Voorst\|Abrasievlakte De Voorst]]) ontstaan. Bij stormen op de Zuiderzee werd materiaal van de klif en zeebodem geërodeerd en op het land neergelegd. Zo werden smalle langgerekte stormruggen afgezet, die uit grof zand, grind en schelpen bestaan. Deze konden enkele meters hoog worden. De ontwikkeling van deze ruggen vond waarschijnlijk voornamelijk plaats vanaf de 14<sup>e</sup> eeuw, toen de Zuiderzee zijn grootste omvang had bereikt. Restanten van de ruggen zijn nog te vinden aan weerszijden van de keileemklif bij De Voorst. Dijken volgen deze restanten, zoals die ten zuiden van de Bentpolder (direct ten zuiden van het dorp Vollenhove). ==Huidige aardkundige processen== Geen. ==Bodems en waterhuishouding== Boven op de keileemrug zijn laarpodzolgronden (zandgronden met een dun plaggendek) en vlakvaaggronden te vinden. Ook liggen hier oude bouwlanden naast woonkernen waarin enkeerdgronden zijn ontwikkeld. Ten zuiden van het dorp Vollenhove zijn veengronden gevormd. ==Relatie met cultuurhistorie en archeologie== * De hoge en droge stuwwal was al in de prehistorie geschikt voor bewoning, toen was het omgeven gebied nog niet met veen bedekt. Menselijke sporen uit de Steentijd (Mesolithicum, 8.800-4.900 v. Chr.) tot in de Romeinse tijd gevonden. * Bebouwing, zoals wegen en boerderijen, volgen het reliëf van de stuwwal. Deze liggen in een kring rond de heuvelrug op de overgang van hoog naar laag. Oude bouwlanden met een esdek liggen naast oude woonkernen. ==Verder lezen== De Soet, F. (1975). Gea-objecten van Overijssel. Arnhem, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 32, 605. Gonggrijp, G.P. (1985). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/414656/GEA1985018002002.pdf De Zândkoele: een nieuw geologisch monument (Heetveld, Overijssel)]. Gea, 18(2), 65–68. * Gonggrijp, G.P. (1995). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/414997/GEA1995028003002.pdf Op de fiets door het geologisch landschap rond Vollenhove]. Gea, 28(3), 86–90. * Koster, E. (2010). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/568339/GenH2010064001003.pdf Aardkundig excursiepunt 35 Hoge land van Vollenhove]. Grondboor & Hamer, 64(1), 13–18. ==Overlap met eerder genoemd aardkundig erfgoed== * GEA-object: 21W3 Land van Vollenhove * Van Beusekom (2007): OV 2 Vollenhove
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: Keileemrug Vollenhove - AHN.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1. AHN Hoogtekaart de geïsoleerde keileemrug ten oosten van Vollenhove (het Hoge Land van Vollenhove). Te zien is de steile noord en oostelijke helling en de vlakke zuid en westelijke helling. Bij de Voorst aan het Vollenhovenkanaal ligt een klifje. (klik voor een vergroting)\|alt=AHN hoogtebeeld de keileemrug bij Vollenhove]] [[Bestand: Keileemrug Vollenhove - Historisch.png\|400px\|rechts\|thumb\| Afb.2. Fragment van de Militair Topografische kaart rond 1925 voor hetzelfde gebied als in Afb.1.: De bebouwing volgt het reliëf van het Hoge Land van Vollenhove. Aan de flanken van de keileemrug ligt een weg met lintbebouwing. (klik voor een vergroting)\|alt=Historische kaart (1925) van de keileemrug bij Vollenhove]] [[Bestand: Zandkoele Heetveld Vollenhove.jpg\|400px\|rechts\|thumb\| Afb.3. Ontsluiting in het geologisch monument de Zandkoele bij Heetveld. Foto: Gouwenaar, CC0, via Wikimedia Commons. \|alt=ontsluiting in het geologisch monument]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Keileemrug
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd