Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Laagte Leuvenumse Beek

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	Laagte tussen de stuwwallen van de Veluwe, ontstaan als smeltwatermeer tijdens de voorlaatste ijstijd, het Laat-Saalien (150.000 jaar geleden). Het gebied omvat o.a. de [[Aardkundig_erfgoed/Beekdal_Leuvenumse_Beek\|Leuvenumse Beek]] en de Elspeetsche Heide. De smeltwaterklei in de ondiepe ondergrond zorgt voor relatief natte omstandigheden in vergelijking met de omliggende drogere delen van de Veluwe. Hierdoor is o.a. de Leuvenumse beek gevormd. Verder komen in dit gebied ook bijzondere doodijsgaten en pingoruïnes voor.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Restanten van oud smeltwatermeer, gevormd tussen stuwwallen tijdens de voorlaatste ijstijd * Smeltwaterklei in de ondergrond zorgt ervoor dat dit gebied ondanks de hoogteligging toch vrij nat is. * Voorkomen doodijsgaten en pingoruïnes, die een waardevol botanisch en klimatologisch archief vormen (Uddelermeer). * Grootste en natuurlijke beek op de verder droge Veluwe.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== Dit gebied is gevormd in de voorlaatste ijstijd, het Laat-Saalien (150.000 jaar geleden). Het lag tussen de stuwwallen van de [[Aardkundig_erfgoed/Stuwwal Oostelijke Veluwe\|oostelijke Veluwe]], [[Aardkundig_erfgoed/Stuwwal_Stakenberg \|Stakenberg]] en [[Aardkundig_erfgoed/Stuwwal_Garderen\|Garderen]] in. Doordat het gebied omsloten was door ijslobben en stuwwallen, kon het smeltwater van het ijsfront moeilijk afgevoerd worden en ontstond een smeltwatermeer. In dit meer gleden delen van de zandige stuwwal af (hellingzanden), ook werd een dik pakket smeltwaterklei afgezet (Afb. 1). Het meer was naar schatting ongeveer 60 m diep, aan de oostkant van de [[Aardkundig_erfgoed/Beekdal_Leuvenumse_Beek\|Leuvenumse Beek]] zijn nog terrassen in het terrein te herkennen, deze zijn gevormd tijdens het langzaam leeglopen van het meer. Deze afzettingen zijn bedekt door dekzanden en hellingafzettingen van de stuwwal tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien 115.000-11.700 jaar geleden). Aan de oostrand ligt een paraboolvormige dekzandrug: het Uddelsche Buurtveld. Op de Elspeetsche Heide liggen fraaie grindheuvels (Turfberg en Liesberg) als restanten van smeltwaterafzettingen. Deze bevatten zeer grof grind, afkomstig uit Fenno-scandinavië (via het ijs), Noord-Duitsland, Rijngebied en Maasgebied (afkomstig uit de geërodeerde stuwwallen). Bij Oud Milligen liggen mogelijk ook doodijsgaten (restanten van afgesmolten ijsbrokken). In dit gebied ligt ook het [[Aardkundig_erfgoed/Pingoruïne_Uddelermeer \|Uddelermeer]], een uitzonderlijk diepe pingoruïne ontstaan door de aangroei van een ijslens in de laatste ijstijd (het Weichselien, 115.000-11.700 jaar geleden). In dit meer stapelden organische afzettingen zich op en kon veenvorming plaatsvinden. Dit vormt een rijk geologisch archief van de laatste 14.000 jaar. Hierin zijn klimaatschommelingen, en activiteiten van de mens in de directe omgeving te zien, voornamelijk aan de samenstelling van fossiele stuifmeelkorrels. Ook het naastgelegen [[Aardkundig_erfgoed/Pingoruïne_Blekemeer\|Blekemeer]] en de terreindepressies bij Meerveld zijn mogelijk pingoruïnes. De kleilaag, die aanwezig is in een groot deel van het gebied zorgt voor stagnatie van grondwater, ondanks hoge ligging is het gebied daardoor toch vrij nat. Het stagnerend grondwater voedt de Leuvenumse of Staverdense beek, de grootste natuurlijke beek van de Veluwe (Afb. 2). Dit beekdal is plaatselijk venig. ==Huidige aardkundige processen== geen ==Bodems en waterhuishouding== De smeltwaterklei in de ondergrond zorgt voor relatief natte omstandigheden, in vergelijking met de rest van de Veluwe (schijngrondwaterspiegel). Er liggen veldpodzolgronden (wat nattere humuspodzolen) in de zandgebieden, in het beekdal worden meerveengronden (zandige veengronden) aangetroffen. ==Relatie met archeologie en cultuurhistorie== * Aan de beek liggen de landgoederen Leuvenum en Staverden. * Door minder droge omstandigheden het gebied rondom de beek eerder dan de omliggende gebieden in cultuur gebracht. * In de smeltwaterheuvels van de Elspeetsche Heide zijn veel grindputjes gegraven. ==Verder lezen== * Beyerinck, M.W. (1950). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/404298/GenH1950002008004.pdf De Liesberg en de Turfberg bij Vierhouten (Gld.)]. Grondboor & Hamer, 2(8), 16-28. * Castel, I.I.Y., J. Fanta & E.A. Koster 1983. De vallei van de Leuvenumse Beek (Noordwestelijke Veluwe), een fysisch-geografische streekbeschrijving. Wetenschappelijke mededelingen K.N.N.V, te Hoogwoud 159: 5-15. * Crommelin, R.D., & Maarleveld, G.C. (1952). Fluvioglaciale klei van de noordelijke Veluwe. Boor en Spade, 5, 118-125. * Gans, W. de (2006) ANWB Geologieboek van Nederland. * Gonggrijp, G. P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64. Kraanen, C. J., & Pape, J. C. (1965). [https://library.wur.nl/WebQuery/edepot/450524 De bodemgesteldheid van de omgeving van het Uddelermeer]. STIBOKA rapport 649. Neefjes, J. (2018) [https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2018/01/01/landschapsbiografie-van-de-veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe, Historisch-landschappelijke karakteristieken en hun ontstaan], Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Staatsbosbeheer. * Postma, G., Roep, T.B., & Ruegg, G.H. (1983). Sandy-gravelly mass-flow deposits in an ice-marginal lake (Saalian, Leuvenumsche Beek valley, Veluwe, the Netherlands), with emphasis on plug-flow deposits. Sedimentary Geology, 34(1), 59-82. * Postma, G. (1997). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/405784/GenH1997051006001.pdf De Leuvenumsche Beek-vallei. Een voormalig door landijs gevormd meer met zandige massatransport-afzettingen.] Grondboor & Hamer, 51(6), 117-124. * Straaten, R. van der (2008). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/568292/GenH2008062006005.pdf Aardkundig excursiepunt 23: De Leuvenumse Beek], Grondboor & Hamer, 62(6), 139-143. * [https://www.geologievannederland.nl/landschap/geologische-locaties/leuvenumse-beek Leuvenumse Beek] (geologievannederland.nl) ==Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed== * GEA-objecten: 27W4 Vallei van de Leuvenumse Beek. Kleinere sites: 27W4a-l. * Van Beusekom 2007: GL 28 Elspeetsche heide, GL 71, 72 en 73 (naamloos)
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: LeuvenumseBeek_Warven.jpeg\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1. Ontsluiting van de smeltwaterklei uit het Saalien in de vallei van de Leuvenumse beek. Duidelijk te zien zijn de kenmerkende warven, dit zijn kleilagen met een seizoensgelaagdheid, afgezet in meren. Bron: Kraanen & Pape (1965), STIBOKA foto nr. 15814. \|alt=Put met een opeenvolging van kleilagen die kenmerkend zijn voor (smelt)watermeren]] [[Bestand: Leuvenumse beek wikiwand.jpg\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 2. Leuvenumse beek ter hoogte van de Zwolse Brug (Bron: Wikiwand, CC-BY-SA-3.0).\|alt=https://www.wikiwand.com/nl/Hierdensche_Beek#Media/Bestand:Leuvenumse_beek.jpg]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Veluwe
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd