Pingoruïne Uddelermeer

Overzicht aardkundig erfgoedKaart: Aardkundig Erfgoed

Samenvatting

Het Uddelermeer is een van de diepste en grootste pingoruïnes van Nederland, gelegen op de Veluwe. Het ovaalvormige meer is van ongeveer 200 à 300 meter in doorsnede en 17 meter diep.

Het Uddelermeer is ontstaan als pingo: een heuvel met een ijslenskern in de bodem, die aangroeide tijdens het einde van de laatste ijstijd. Bij het afsmelten ontstond een meer (pingoruïne) die vervolgens werd opgevuld met meersedimenten (gyttja) en veen. Dit vormt een rijk botanisch en klimatologisch archief van de laatste 14.000 jaar.

Aardkundig fenomeen (primair)

pingoruïne

Periode(s)

• Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
• Holoceen

Gevormd door

meren, permafrost, veenvorming

Kenmerkendheid

• Samen met het nabijgelegen Blekemeer, het hoogst gelegen natuurlijke meer van Nederland.
• Eén van de grootste en diepste pingoruïnes van Nederland.
• Pingoruïnes zijn vrij zeldzaam in dit deel van Nederland.
• De organische opvulling van het meer vormt een bijzonder klimaat- en vegetatiearchief van grofweg de laatste 14.000 jaar.

Afb.1. Impressie van het Uddelermeer. Foto: Henk Wieland, via Flickr, CC BY-NC 2.0

Ontstaansgeschiedenis

Het Uddelermeer is een ovaal meer in het zuidelijke deel van de Laagte van de Leuvenumse Beek. Het meer ligt in dekzanden en hellingafzettingen die tijdens de laatste ijstijd zijn gevormd (het Weichselien 115.000-11.700 jaar geleden).

Het Uddelermeer zelf is ontstaan als pingo tegen het eind van laatste ijstijd. Een pingo is een heuvel met een ijslens, die aangroeide door de aanvoer van grondwater terwijl de bodem grotendeels bevroren was. Na het afsmelten van deze ijslens zakte de heuvel in en bleef een meer achter, een zogenaamde pingoruïne. In dit meer stapelden organische afzettingen zich op en kon uiteindelijk ook veenvorming plaatsvinden. Deze afzettingen en het veen vormen een rijk botanisch en klimatologisch archief van de laatste 14.000 jaar. Hierin zijn klimaatschommelingen, en activiteiten van de mens in de directe omgeving te zien, voornamelijk aan de samenstelling van fossiele stuifmeelkorrels.

Huidige aardkundige processen

geen

Bodems en waterhuishouding

De smeltwaterklei in de ondergrond zorgt voor relatief natte omstandigheden, in vergelijking met de rest van de Veluwe (schijngrondwaterspiegel), deze speelde waarschijnlijk ook een belangrijke rol bij de aangroei van de ijslens van de pingo. Rondom de pingo worden liggen veldpodzolgronden (wat nattere humuspodzolen) in de zandgebieden.

Relatie met archeologie en cultuurhistorie

• In de meervulling is menselijke invloed in de omgeving van het meer aangetoond vanaf het Neolithicum (stuifmeel van gewassen neemt toe ten koste van stuifmeel van bomen).
• Rondom de pingoruïne zijn vondsten van de Neolithische Trechterbekercultuur gedaan (ca. 4350 tot 2800/2700 v.Chr.) en er liggen enkele prehistorische grafheuvels
• aan de oostkant ligt de ringwal de Hunneschans uit de vroege middeleeuwen. Deze is nog goed in het reliëf te zien.

Verder lezen

• Castel, I.I.Y., J. Fanta & E.A. Koster 1983. De vallei van de Leuvenumse Beek (Noordwestelijke Veluwe), een fysisch-geografische streekbeschrijving. Wetenschappelijke mededelingen K.N.N.V, te Hoogwoud 159: 5-15.
• Engels, S., Bakker, M. A. J., Bohncke, S. J. P., Cerli, C., Hoek, W. Z., Jansen, B., ... & Wolma, M. (2016). Centennial-scale lake-level lowstand at Lake Uddelermeer (The Netherlands) indicates changes in moisture source region prior to the 2.8-kyr event. The Holocene, 26(7), 1075-1091.
• Engels, S., van Oostrom, R., Cherli, C., Dungait, J. A., Jansen, B., van Aken, J. M., ... & Visser, P. M. (2018). Natural and anthropogenic forcing of Holocene lake ecosystem development at Lake Uddelermeer (The Netherlands). Journal of paleolimnology, 59, 329-347.
• Gans, W. de (2006) ANWB Geologieboek van Nederland.
• Gonggrijp, G. P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64.
• Kraanen, C. J., & Pape, J. C. (1965). De bodemgesteldheid van de omgeving van het Uddelermeer. STIBOKA rapport 649.
• Neefjes, J. (2018) Landschapsbiografie van de Veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe, Historisch-landschappelijke karakteristieken en hun ontstaan, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Staatsbosbeheer.
• Straaten, R. van der (2008). Aardkundig excursiepunt 23: De Leuvenumse Beek, Grondboor & Hamer, 62(6), 139-143.
• Polak, B. (1959). Palynology of the “Uddeler Meer”. A Contribution to our Knowledge of the Vegetation and of the Agriculture in the Northern Part of the Veluwe in Prehistoric and Early Historic Times. Acta botanica neerlandica, 8(5), 547-571.
• Uddelermeer (geologievannederland.nl)

Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed

• GEA-objecten: 27W4j Uddeler Meer
• Van Beusekom 2007: GL 73 (naamloos)

Zie ook

Aardkundig erfgoed

• Beekdal Leuvenumse Beek
• Laagte Leuvenumse Beek

• Pingoruïne Blekemeer

Artikelen

• Panorama Landschap - Veluwe

Hoort bij deze thema's

• Landschap
• Aardkundig erfgoed
• Landschap

Trefwoorden

Pingo, pingoruïne, Veluwe

Specialist(en)

• Harm Jan Pierik