Ga direct naar de inhoud
Ga direct naar het menu
Aanmelden
Kennisbank
Thema's
Artikelen
Monumenten
Zoeken
Lezen
Formulier bekijken
Geschiedenis weergeven
Pagina exporteren
Sluiten
Navigatie
Kennisbank
Thema's
Artikelen
Monumenten
Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Spoelzandwaaier Schaarsbergen
U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:
De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen:
gebruikers
,
beheerders
.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.
Elementtype
Aardkundig
Status
*
Publiceren
Ter redactie
In bewerking
Niet publiceren
Naam gebied
*
Provincie
*
Drenthe
Flevoland
Friesland
Gelderland
Groningen
Limburg
Noord-Brabant
Noord-Holland
Overijssel
Utrecht
Zeeland
Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding
Bestand uploaden
Samenvatting
*
Grote spoelzandwaaier (sandr) ontstaan door smeltwater aan de voorkant de de ijskap in het Laat-Saalien (150.000 jaar geleden). In de laatste ijstijd zijn er sneeuwsmeltwaterdalen ontwikkeld waarvan de Heelsumsche- en Molenbeek nog watervoerend zijn.
Aardkundig fenomeen (primair)
*
en (overige), Periode(s)
*
actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul
actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul
Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd
Gevormd door
*
denudatie
golven
getij
landijs
mens
meren
permafrost
rivieren
smeltwater
tektoniek
veenvorming
wind
Kenmerkendheid
*
* Grootste spoelzandwaaier (sandr) van Nederland, ontstaan voor het ijsfront in de voorlaatste ijstijd. * Goed zichtbare sneeuwsmeltwaterdalen, hoofdtakken (Heelsumsche beek en Molenbeek) zijn nog deels watervoerend.
Kennis over
dit gebied
==Ontstaansgeschiedenis== Spoelzandwaaier (sandr) ontstaan aan de voorkant van het ijsfront tijdens de voorlaatste ijstijd in het Laat-Saalien (150.000 jaar geleden). Deze spoelzandwaaier ontstond door smeltwater dat aan de rand van de ijskap vrijkwam, dit smeltwater kwam uiteindelijk in de Rijn terecht die voor de ijskap langs stroomde. De sandr heeft en hoogste punt bij Terlet en helt naar het zuidwesten. De sandr is opgebouwd uit door het smeltwater geërodeerde zand van de stuwwallen vermengd met Scandinavisch materiaal. In de laatste ijstijd, het Weichselien (115.000-11.700 jaar geleden), bereikte het ijs Nederland niet maar hebben periglaciale processen deze sandr beïnvloed. Net als op de stuwwallen zijn hier asymmetrische sneeuwsmeltwaterdalen ontstaan doordat regenwater en het smeltwater in het voorjaar niet kon infiltreren in de bevroren bodem. Tussen de Ginkelsche Heide en het Ginkelsche zand ligt een goed zichtbare oude droge kronkelende bovenloop van de Molenbeek. Ook is er in deze periode dekzand afgezet, dat later in het Holoceen deels opnieuw is gaan verstuiven (Ginkelsche heide). Het grootste deel van de dalen die ontstaan zijn in dit gebied zijn droog komen te liggen na het afsmelten van de permafrost aan het begin van het Holoceen (11.700 jaar geleden). Bijzonder voor de Veluwe is dat deze hoofdalen nog deels watervoerend zijn, de Heelsumsche- en Molenbeek. In deze dalen zijn natte zandgronden en ook veengronden ontwikkeld. Ook ligt er een diatomeeënlaag ca. 1 meter onder maaiveld van na het begin van de jaartelling, mogelijk afgezet in een meertje ontstaan door afdamming t.b.v. watermolens. ==Bodems en waterhuishouding== Veel voorkomende bodems in dit gebied zijn grofzandige (door het ijssmeltwater afgezet) haarpodzolen. Hiernaast zijn ook haarpodzolen in fijner zand ontwikkeld. Op de stuifkoppen liggen vaaggronden. Het gebied werkt als een infiltratie-zone voor regenwater. Benedenstrooms in de beken natte zandgronden en zelfs veen. Op het Ginkelse Zand komt zgn. 'rood zand' in de sandrafzettingen voor. Deze kleur is het gevolg van ijzeroxidatie en vermoedelijk ontstaan door oude grondwaterstanden in het Laat Pleistoceen of Vroeg Holoceen. ==Relatie met archeologie en cultuurhistorie== * Het reliëf is belangrijk geweest voor de ligging van grafheuvels (Laat-Neolithicum, Bronstijd), die vaak op markante plekken in het landschap werden opgeworpen. * De schrale gronden waren geschikt voor heide (plaggensysteem). Lokaal vormde stuifzanden door te intensief landgebruik. In de nieuwe tijd werden steeds meer bossen buitenplaatsen en jachtgebieden aangelegd en werd recreatie steeds belangrijker. * Beide dalen zijn nog deels watervoerend gebleven, sprengen gemaakt voor de papierindustrie. ==Verder lezen== * Bakker, D. C. E., & Rogaar, H. (1993). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/405616 Roodzand op de Veluwe]. Grondboor & Hamer, 47(1/2), 24-28. * Gonggrijp, G. P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64. * Koster, E. (2019). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/1021291/ De sandr van de Zuid-Veluwe]. Grondboor & Hamer, 73(3), 98-107. * Maarleveld, G. C. (1951). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/404335/GenH1951002010001.pdf Over het ontstaan van het landschap van de zuidelijke Veluwe]. Grondboor & Hamer, 2(10), 145-151. * Maarleveld, G. C. (1953). De geologische geschiedenis van de zuidelijke Veluwe. Boor en spade: verspreide bijdragen tot de kennis van de bodem van Nederland, 105-112. * Neefjes, J. (2018). [https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2018/01/01/landschapsbiografie-van-de-veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe, Historisch-landschappelijke karakteristieken en hun ontstaan], Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Staatsbosbeheer. * Verbraeck, A. (1984). Toelichtingen bij de geologische kaart van Nederland, 1: 50.000, Blad Tiel West (39W) en Tiel Oost (39O), Rijks Geologische Dienst, Haarlem. ==Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed== * GEA-Objecten: 40W1 Wolfheze, 40W1a Molenbeek, 40W1b Heelsumsche Beek, 40W1c Arnhemsche Heide. * Van Beusekom 2007: GL 39, Sandr van Wolfheze, GL67 Molenbeek, GL 68 Heelsumse beek.
Afbeelding uploaden
Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:
upload
een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑
Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB!
kopieer de Afbeelding code
en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓
pas de code aan
:
BESTANDSNAAM
,
BIJSCHRIFT
en
BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst)
Herhaal dit voor elke afbeelding.
[[Bestand: BESTANDSNAAM|400px|rechts|thumb|BIJSCHRIFT|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Stuwwal Arnhem (Aardkundig erfgoed/Stuwwal Arnhem)
Stuwwal Oostelijke Veluwe (Aardkundig erfgoed/Stuwwal Oostelijke Veluwe)
Stuwwallen zuidwestelijke Veluwe (Aardkundig erfgoed/Stuwwallen zuidwestelijke Veluwe)
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Panorama Landschap - Veluwe
Gerelateerd aan thema
Landschap (Thema/Landschap)
Aardkundig erfgoed (Thema/Aardkundig erfgoed)
Trefwoorden
Veluwe
Specialisten
Harm Jan Pierik
Kleine bewerking
Opslaan
Wijzigingen bekijken
Annuleren