Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Stuifzandgebied zuidwestelijke Veluwe

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	Groot voormalig stuifzandgebied ontstaan door intensief landgebruik vanaf de middeleeuwen. Binnen dit gebied vallen het Stroerzand, Kootwijkerzand, Harskampse zand, Otterlosche zand en het Wekeromse zand. Delen van deze stuifzandgebieden zijn nog actief.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Groot stuifzandgebied met goed ontwikkelde kenmerkende landvormen (uitblazingsvlakte, stuifzandforten, duinen). * Kootwijkerzand is het meest grootste actieve stuifzandgebied van Nederland, relict van intensief gebruik van zandgebieden. * Bij Otterlo ligt de hoogste randwal van Nederland, ingevangen stuifzand.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== ===Ontstaan=== In de laatste ijstijd (het Weichselien, 115.000-11.700 jaar geleden) zette de wind dikke pakketten dekzand af tegen de westflank van de Veluwe. Ook spoelde er zand van de naastgelegen stuwwallen af in spoelzandwaaiers. Toen het Holoceen aanbrak, warmde het klimaat op en raakte dit gebied begroeid. Lange tijd stond in dit gebied bos en later heide. Als gevolg van de toenemende invloed van de mens (plaggen, overbeweiding) in de 15<sup>e</sup> en 16<sup>e</sup> eeuw verdween de vegetatie echter en begon het zand opnieuw te stuiven. Veel van dit stuivende zand is aan het einde van de 19<sup>e</sup> eeuw door bebossing vastgelegd. Enkele grotere kernen zijn niet bebost en actief gebleven. ===Landvormen=== Het gebied kent een grote variatie aan landvormen die typerend zijn voor stuifzandgebieden. Er liggen vijf ovale hoofdcellen (van 2 à 3 km breed en 5 à 6 km lang, van noord naar zuid: Stroerzand, Kootwijkerzand, Harskampse zand, Otterlosche zand, tegen de stuwwal van Oud-Reemst ligt nog het Wekeromse zand). Deze vier stuifzandcellen zijn uitgebreid tegen de dominante windrichting in (richting het ZWW). Het grootste deel van deze cellen bestaat uit een vlakte waar het zand door de wind is uitgeblazen, deze ligt hierdoor net wat lager dan de omgeving. Het zand uit deze vlaktes is vervolgens terecht gekomen in grillige duintjes, die in het hele gebied liggen, maar voornamelijk aan de oostrand van de cellen (Afb. 1.). In de uitblazingsvlakte liggen ook ronde hogere gebieden, de zogenaamde stuifzandforten. Dit zijn erosierestanten, waar de oorspronkelijke bodem niet verstoven is. Deze zijn veelal ontstaan op de plekken die oorspronkelijk net wat lager en natter waren. Omdat hier een bodem of veenlaagje vormde kreeg de wind hier minder vat op. Bij het [[Aardkundig_erfgoed/Stuifzandgebied_Otterlosche_Bosch\|Otterlosche Bosch]] ligt de hoogste randwal van stuifzand van Nederland. Deze is gevormd door instuivend zand langs oude bosranden of achter houtwallen (ter bescherming van akkers en bebouwing tegen overstuiving). De randwal de Fransche berg (bij het Kröller-Müller museum) steekt 30 m boven de omgeving uit. ===Vennen=== Aan de oostrand van de stuifzandcellen liggen enkele vennen op de spoelzandwaaiers. Het Deelensche veld (Hoge Veluwe), het Kootwijkerveen en de Gerritsflesch, deze vennen hebben een schijngrondwaterspiegel op een oerbank, ontstaan door bodemvorming (ijzerrijke podzol-B). ==Huidige aardkundige processen== Enkele stuifzandgebieden hebben nog een actieve kern, waarvan het Kootwijkerzand de grootste is. ==Bodems en waterhuishouding== In de stuifzandduinen liggen duinvaaggronden, in de uitblaaskommen vlakvaaggronden. == Relatie met archeologie en cultuurhistorie== * De vroegmiddeleeuwse nederzetting Oud-Kootwijk is in de loop van de elfde eeuw verlaten, omdat deze ondergestoven werd door het stuifzand. * Groeifase van de stuifzandactiviteit hangt waarschijnlijk samen met intensivering van de landbouw en het steken van plaggen. * Grote stuifzandcellen hangen mogelijk samen met oude bezitsgrenzen (markegrenzen). * Het gebied is bebost vanaf eind 19<sup>e</sup> eeuw, een deel is als militair oefenterrein in gebruik. ==Verder lezen== Dijkshoorn, M. (2017). [https://studenttheses.uu.nl/bitstream/handle/20.500.12932/28860/MDijkshoorn_MAthesis_Kootwijkerveen_v2.pdf?sequence=2 The vegetation development and drift-sand dynamics in the Kootwijkerveen, the Netherlands: the role of human impact and climate variability], MSc scriptie, Universiteit Utrecht. Gonggrijp, G.P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64. * Koomen, A.J.M., Maas, G.J., & Jungerius, P. D. (2004). [https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/190489 Het stuifzandlandschap als natuurverschijnsel. Landschap: tijdschrift voor landschapsecologie en milieukunde], 21(3), 159-169. * Koster, E.A. (1968). [https://edepot.wur.nl/443812 De invloed van de markebossen op de vorming van zeer hoge stuifzandruggen ('randwallen') op de Veluwe], Boor en Spade 16, 66-73. * Koster, E.A. (1978). De stuifzanden van de Veluwe; een fysisch-geografische studie. Dissertatie Universiteit van Amsterdam. * Neefjes, J. (2018). [https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2018/01/01/landschapsbiografie-van-de-veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe, Historisch-landschappelijke karakteristieken en hun ontstaan], Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Staatsbosbeheer. * Schelling, J. (1955). [https://edepot.wur.nl/391365 Stuifzandgronden: Inland-dune sand soils]. Stichting voor Bodemkartering. * Witte, C. (2016). [https://www.rug.nl/research/kenniscentrum-landschap/voor-studenten/masterscripties/masterscriptie_charlotte_witte_2016.pdf Stuifzandbestrijding op de Veluwe 1500-1884. De invloed van gewestelijk overheidsbeleid op het functioneren van de buurschap Harskamp als collectieve institutie], Master scriptie Kenniscentrum Landschap RUG. ==Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed== * GEA-objecten: 32O11 Wekeromsche Zand - Roekelsche Zand, 33W4 Kootwijkerzand - Harskampse Zand, Otterlosche Zand - Oud-Reemsterzand. 33W4a Gerritsflesch, 33Wb Otterlosche Bosch -Fransche Berg, 33W5 Deelense Was e.o. * Van Beusekom 2007: GL 34 Kootwijkerzand-Harskampsche Zand, GL 35 Regelbergen, GL 36 Otterlosche Bosch
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: HarskampseZ AHN1.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1. AHN Hoogtebeeld van het Harskampse Zand (klik om in te zoomen). Te zien is dat dit gebied eigenlijk uit twee stuifzandcellen achter elkaar bestaat. Aan de westkant is telkens materiaal uitgewaaid, dat naar het oosten toe in grillige duinen terecht is gekomen.) \|alt=Hoogtebeeld van het Harskampse Zand. ]] [[Bestand: Kootwijkerzand.JPG\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 2. Impressie van het Kootwijkerzand. Foto: K. Vliet via Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0. \|alt=Stuifzandgebied met boom. ]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Veluwe, stuifzand
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd