Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Stuwwal Arnhem

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	Stuwwal in de zuidelijke Veluwe, ontstaan door het ijs in de voorlaatste ijstijd, het Laat-Saalien (ongeveer 150.000 jaar geleden). De zuidkant is relatief steil omdat deze is afgesneden door de Rijn tijdens de laatste ijstijd (Weichselien 110.000-11.700 jaar geleden). Ook vormden er smeltwaterdalen in deze periode.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Een van de hoogste (hoger dan 100 meter) stuwwallen van Nederland. * Veel representatieve sneeuwsmeltwaterdalen en sprengen. * Markante steile hellingen door ondergraving (Rijn).
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== ===Opstuwing in de voorlaatste ijstijd=== De stuwwal van Arnhem is gevormd door de aanwezigheid van een ijslob tussen Arnhem en Nijmegen tijdens het Laat-Saalien (150.000 jaar geleden). Hierbij werden aanwezige (vooral grofzandige) rivierafzettingen onder druk van het landijs opgestuwd. De stuwwal van Arnhem bestaat overwegend uit grofzandige en grindrijke afzettingen van Rijn en Maas aangeduid met ‘bruine zanden’. Door de stuwing zijn de bodemlagen scheefgesteld, geplooid en herhaaldelijk over elkaar heen geschoven. De stuwwal is een restant van de stuwwalboog Montferland-Nijmegen-Arnhem waarvan door de Rijn in de laatste ijstijd grote delen zijn geërodeerd. ===Duinen en dalen=== Deze stuwwal is na in de laatste ijstijd aan de zuidkant gedeeltelijk versneden door de Rijn (tussen ongeveer 60.000 en 40.000 jaar geleden). De vegetatie was tijdens deze ijstijd spaarzaam (afwisselend toendra en poolklimaat). Tijdens smelt in het voorjaar en zomer gleed de bodem op hellingen langzaam af (solifluctie) en omdat smeltwater slecht afgevoerd kon worden, concentreerde de afvoer zich in geulen. Hierbij vormden op de flanken van de stuwwal sneeuwsmeltwaterdalen (droogdalen). Deze zijn hier goed ontwikkeld (Afb. 2). Dit hangt samen met de laterale erosie door de Rijn, waardoor de flank van de stuwwal relatief steil is. Hierin vormden korte en grillige dalen. Hierdoor is op korte afstand een zeer groot landschappelijk contrast ontstaan tussen de uiterwaarden en de stuwwal, zorgt voor een fraai uitzicht vanaf de stuwwal over de uiterwaarden van de Rijn. Op de noordflank van de stuwwal komen stuifzandduinen voor, gevormd door bodemuitputting als gevolg van te intensief landsgebruik, veelal na de middeleeuwen. ==Huidige aardkundige processen== De aardkundige processen vonden met name in de voorlaatste en laatste ijstijd plaats. In droge dalen kan bij hevige neerslag tegenwoordig nog lokaal erosie optreden. ==Bodems en waterhuishouding== In de gestuwde ‘bruine’ rivierzanden zijn moderpodzolgronden (bruine bosgronden), De jonge stuifzanden behoren, door hun nog geringe bodemontwikkeling tot de duinvaaggronden. Het gebied is een infiltratiegebied. Door het grote volume aan grof zand is de Veluwe een belangrijk waterreservoir, dat zorgt voor kweldruk in de wijde omgeving. ==Relatie met archeologie en cultuurhistorie== * Het reliëf is belangrijk geweest voor de ligging van grafheuvels (Laat-Neolithicum, Bronstijd), die vaak op markkante plekken in het landschap werden opgeworpen. De bruine Rijnzanden waren in de prehistorie vruchtbaar, hier werden akkercomplexen aangelegd (Celtic fields; Bronstijd, IJzertijd, Romeinse tijd). * De schrale gronden waren geschikt voor heide (plaggensysteem). Lokaal vormde stuifzanden door te intensief landgebruik. In de nieuwe tijd werden steeds meer bossen buitenplaatsen en jachtgebieden aangelegd en werd recreatie steeds belangrijker. Veel landgoederen, daterend uit de zeventiende tot negentiende eeuw en het dertiende eeuwse kasteel Doorwerth. * Het grote verhang in reliëf en grondwaterstand, maakte de zuidrand van deze stuwwal geschikt voor de aanleg van sprengen, watermolens voor de papierindustrie. Hun positie in het landschap hangt vaak samen met de aanwezigheid van smeltwaterdalen. ==Verder lezen== * Bakker, M.A.J. (2006) The internal structure of pleistocene push moraines - a multidisciplinary approach with emphasis on ground-penetrating radar. Dissertatie University of London / TNO-GDN. * Straaten, R van der. (2012) [https://natuurtijdschriften.nl/pub/1000149/GenH2012066006005.pdf Een ontsluiting van de stuwwal van Arnhem], Grondboor & Hamer 6. * Maarleveld, G. C. (1951). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/404335/GenH1951002010001.pdf Over het ontstaan van het landschap van de zuidelijke Veluwe]. Grondboor & Hamer, 2(10), 145-151. * Maarleveld, G. C. (1953). De geologische geschiedenis van de zuidelijke Veluwe. Boor en spade: verspreide bijdragen tot de kennis van de bodem van Nederland, 105-112. * Maarleveld, G.C. (1981) The sequence of ice-pushing in the Central Netherlands, Mededelingen Rijks Geologische Dienst 34, p 2-4 * Neefjes, J. (2018) [https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2018/01/01/landschapsbiografie-van-de-veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe, Historisch-landschappelijke karakterestieken en hun ontstaan], Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Staatsbosbeheer. * Teunissen, D. (1961). Het middennederlandse heuvelgebied, dissertatie, Rijksuniversiteit Utrecht. ===Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed=== * Van Beusekom 2007: GL27 Stuwwal Arnhem * GEA-object: 40W2 Arnhem
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand:Stuwwal_Arnhem_geom.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1. Fragment van de geomorfologische kaart met schaduwreliëf van het AHN-hoogtebeeld. De stuwwal van Arnhem (rood) loopt van west naar oost en wordt aan de zuidkant begrenst door het rivierengebied (groentinten). Aan de noordkant ligt de sandr (spoelzandwaaier, in roze) van Wolfheze/Schaarsbergen\|alt=Geomorfologische kaart met schaduwreliëf van het AHN-hoogtebeeld]] [[Bestand: Arnhem_Mariendaal.jpeg\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 2. Uitzicht over een sneeuwsmeltwaterdal in de stuwwal van Arnhem, dit dal is ontstaan in de laatste ijstijd. Foto: mijngelderland.nl. \|alt=Jan en Stijn de Vries, mijngelderland.nl, CC-BY-SA https://mijngelderland.nl/inhoud/canons/arnhem/ijstijd-en-stuwwal]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	stuwwal, Veluwe
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd